De overheid legt het roken steeds meer aan banden. Op veel plekken zijn sigaretten al taboe en vanaf dit weekeinde geldt het verbod behalve voor schoolgebouwen nu ook voor schoolpleinen. Het doel is roken onder jongeren drastisch terug te dringen. Gaat dat laatste lukken? Promovendus Michael Schreuders van Amsterdam UMC zet vraagtekens daarbij.

Schreuders promoveerde in juni op zijn proefschrift over de rookvrije school: Smoke-free school policies. Wat moet er gebeuren om hiervan een succes te maken? Hij plaatst kanttekeningen bij het beleid. “Het rookvrij maken van de schoolgebouwen en -pleinen is een belangrijke stap op weg naar de rookvrije generatie, maar de wet negeert een veelvoorkomend fenomeen: roken buiten het schoolplein. Ik verwacht daarom dat veel scholen blijven toestaan dat onder schooltijd wordt gerookt, maar dan een aantal meters verderop dan eerst. Dit kan beter. Ik pleit voor een rookvrije schooltijd, dus verbiedt het roken voor leerlingen en leerkrachten en ander personeel op de tijden dat de school open is.”

Rookvrije scholen
In zijn proefschrift brengt de bestuurskundige Schreuders, nu verbonden aan de sectie Bestuurskunde en Sociologie van de Erasmus Universiteit Rotterdam, het effect van rookvrije scholen en de handhaving daarop in diverse Europese landen in kaart. Hij heeft onderzocht hoe, voor wie en onder welke omstandigheden rookvrije scholen kunnen leiden tot een vermindering van roken onder jongeren en een consequentere handhaving van de regels door schoolmedewerkers.
De promovendus realiseert zich dat de praktijk weerbarstig is. Jongeren blijven de grenzen opzoeken en het steeds straffen uitdelen voor het overtreden van de rookregels pakt negatief uit. Daarnaast zullen schoolmedewerkers zich niet altijd houden aan de rookregels en afspraken omtrent handhaving, soms bewust, soms uit machteloosheid laten varen.

Duidelijke regels
Schreuders geeft aanbevelingen om rookvrije scholen tot een succes te maken. Er moeten duidelijke regels komen die roken voor iedereen op school verbiedt en de docenten moeten met scholieren discussiëren over doel en zin ervan. Het schoolbestuur moet alle medewerkers verantwoordelijk maken voor de handhaving van de rookregels en erop toezien dat dit ook echt gebeurt. De scholen moeten de regels consistent handhaven, waarbij de straffen strenger worden als de leerlingen de regels vaker overtreden. Ook moeten rookcoaches mensen ondersteunen en begeleiden die moeite hebben om te stoppen met roken of het rookbeleid bewust ondermijnen.

Optimaal beschermen
Maar er is meer nodig dan waar de huidige wetgeving in voorziet, meent Schreuders. “Scholen die roken buiten hun terrein blijven toestaan, beschermen jongeren helaas niet optimaal. De rokers kunnen zich verplaatsten naar plekken in het zicht van andere scholieren, zoals bij de ingang van het schoolterrein. Daarnaast kunnen jongeren de bedoeling achter de rookregels ongeloofwaardig vinden, omdat opsteken daar blijft toegestaan. Dit ondanks alle argumenten van scholen, zoals hoe verslavend, schadelijk en duur het is.” Hij ziet verder als gevaar dat rokende scholieren zich sociaal isoleren van jongeren die tabak links laten liggen. Daardoor komen zij vast te zitten in groepen waar roken centraal de norm is.

Rookvrije schooltijd
Op grond van zijn Europese vergelijking komt de onderzoeker met het idee van een rookvrije schooltijd. Dan wordt tijdens de schooluren niet gerookt, ongeacht waar je bent. Schreuders: “Deze rookregel zie je in landen als Denemarken, Finland en Ierland. Nederlandse scholen kiezen hier bijna nooit voor. Ze hebben moeite met de constante bemoeienis met de keuzes van jongeren. Ze twijfelen ook aan de uitvoerbaarheid van deze rookregel. Daarnaast vinden scholen dat ze erg gemakkelijk nieuwe verantwoordelijkheden toegeschoven krijgen, zonder dat ze daarop voor hun gevoel echt invloed hebben.”
De oplossing is niet zo gemakkelijk, weet ook Schreuders. “De bezwaren zijn deels terecht. Ik hoop dat de nieuwe strengere regels voor scholen en andere maatschappelijke partijen de aanleiding zijn om te werken aan een rookvrije schooltijd, bijvoorbeeld door gezamenlijk een strategie te ontwikkelen voor jongeren uit gezinnen en buurten waar veel wordt gerookt. Pas dan worden de scholen écht rookvrij.”

Tekst: Marc van den Broek
Foto: Shutterstock