Waar houdt het aidsvirus zich schuil in het lichaam als standaardtests het niet meer kunnen detecteren? Onderzoekers van het laboratorium Experimentele Virologie hebben de verstopplek van hiv kunnen aantonen. Vandaag verschijnt hun publicatie hierover in Cell Reports.

Een combinatie van antiretrovirale middelen zorgt ervoor dat hiv-patiënten tegenwoordig een bijna normale levensverwachting hebben. Op een gegeven moment kun je met een standaardtest zelfs geen virusdeeltjes meer vinden in het bloed. Maar toch is er ergens nog een restje achtergebleven. “Dat weten we, omdat mensen opnieuw ziek worden als je de behandeling staakt”, vertelt hoogleraar Humane retrovirologie Ben Berkhout. “Het betekent dat hiv zich onder de radar verbergt.”

Wetenschappers zijn al een hele tijd op zoek naar dat ‘geheime’ reservoir: in welke cellen verstopt het retrovirus zich? Want als je dat weet, kun je therapieën ontwikkelen die ook met dat laatste restje afrekenen en patiënten echt genezen.

Verklikker

In 2017 beweerden Franse onderzoekers dat ze een verklikker hadden gevonden die verraadt in welke cellen hiv zich schuilhoudt. “Het gaat om een bepaald eiwit dat op een specifiek soort T-cellen (afweercellen) zit”, vertelt onderzoeker Alexander Pasternak. “Dat eiwit heet CD32A. Cellen die CD32A aan de buitenkant vertonen, bevatten grote hoeveelheden hiv.” Groot nieuws, maar al snel bleek dat andere wetenschappers de Franse resultaten niet konden herhalen, waardoor twijfel ontstond of de studie wel goed was uitgevoerd.

Alexander Pasternak en zijn groep deden ook een poging en slaagden er als enigen wél in om dezelfde verstopplek te onthullen. Zij zagen dat de CD32A-cellen die ze uit het bloed visten boordevol hiv-DNA zaten. Hoe kan het dat het hen lukte waar collega-onderzoekers faalden?

Verkeerde cellen uitgefilterd

“Wij hebben een andere methode gebruikt om de cellen te vinden waarin hiv zich verstopt”, legt Pasternak uit. Kortweg komt het er op neer dat collega’s die de Franse resultaten niet konden reproduceren, de verkeerde cellen uit het bloed filterden van mensen met hiv. Het verklikker-eiwit zit op 0,01 procent van alle T-cellen, maar ook op alle B-cellen. “Andere groepen slaagden er niet in om alleen de juiste cellen, die specifieke T-cellen, eruit te filteren. Daardoor vonden ze cellen zonder hiv. Wij konden wel de juiste cellen isoleren.”

Eind goed, al goed? “Het viel nog niet mee om deze resultaten gepubliceerd te krijgen”, zegt Berkhout. “Omdat zo veel groepen met negatieve resultaten kwamen, lag de lat bij de wetenschappelijke vakbladen erg hoog.” Cell Reports zet de resultaten vandaag online.

Blauwdruk

Hoe nu verder? Ligt volledige genezing van hiv binnen handbereik? Pasternak en Berkhout reageren voorzichtig. “Er zullen meer verklikker-eiwitten zijn”, denkt Berkhout. “We hebben nu een blauwdruk voor een methode waarmee je die eiwitten vindt. Daarmee kennen we een deel van het verhaal over de verstopplek van het virus. De werkelijkheid kan veel complexer blijken. Laten we zeggen dat we een stapje dichter zijn bij totale uitroeiing van hiv.”

Tekst: Irene van Elzakker
Foto: Shutterstock