Het blijft een bijzondere verschijning op de AMC-locatie van Amsterdam UMC: de hyperbare kamer. Dit jaar viert de enorme tank zijn 61e verjaardag. Inmiddels zijn er duizenden patiënten in behandeld. Van mensen met een diabetische voet of schade door bestraling tot duikers en arbeiders die aan de Noord/Zuidlijn werkten. Het is bovendien de enige plek waar acute patiënten terecht kunnen voor een behandeling onder druk.

Vorig jaar namen ongeveer 7.000 patiënten een ‘duik’ in de AMC-locatie. Zij werden onder hoge druk behandeld in de hyperbare kamer, terwijl ze via een masker honderd procent zuurstof inademden. Dat is vergelijkbaar met een duik onder water tot wel 18 meter diep. Het is een reguliere behandeling voor mensen met chronische wonden, zoals een diabetische voet of andere vaatproblemen door diabetes. Ook patiënten die bestraald zijn en jaren later nog klachten ontwikkelen, kunnen in de hyperbare kamer terecht. “Denk bijvoorbeeld aan mannen die bestraald zijn vanwege prostaatkanker en na enkele jaren kampen met bloed in de urine. Of borstkankerpatiënten die last hebben van verlittekening en pijn”, vertelt Rob van Hulst, hoogleraar Anesthesiologie, in het bijzonder hyperbare en duikgeneeskunde.

In de hyperpressiekamer passen 16 mensen. Vanwege covid-19 is dat nu beperkt tot maximaal 8.
In de hyperpressiekamer passen 16 mensen. Vanwege covid-19 is dat nu beperkt tot maximaal 8.

Zijn leerstoel is ingesteld vanwege de Koninklijke Marine, in wiens opdracht hij onderzoek doet naar geneeskunde onder hoge druk. “We hebben net geld van defensie gekregen voor onderzoek naar hyperbare therapie bij knaltrauma”, vertelt hij. “Na een explosie of het afvuren van een wapen krijgen militairen soms last van oorsuizen of doofheid. Door het harde geluid is het binnenoor beschadigd geraakt. Om dat te laten genezen, geven we medicijnen en gaat de militair 10 dagen lang dagelijks 2 uur in de hyperbare kamer. Dat gebeurt onder een druk die gelijk staat aan een duik van 14 meter diep.”

Boerema

Het ‘geheim’ van de behandeling zit hem in de combinatie van de hoge druk en de honderd procent zuurstof die de patiënten dagelijks gedurende enkele uren via een masker inademen. Hierdoor krijgen bloed en weefsels meer zuurstof (12 keer meer dan normaal) , wat onder andere de wondgenezing bevordert.

De bedenker van de tank, chirurgiehoogleraar Ite Boerema, had hem in eerste instantie ontwikkeld voor het uitvoeren van openhartoperaties. Vandaar de grootte: de hyperbare kamer kan een volledig chirurgisch team herbergen. In die tijd, we schrijven 1959, kon het hart slechts 3 minuten worden stilgelegd. Boerema wist de duur te verlengen naar 14 minuten door de operatie in de tank uit te voeren, onder hoge druk, terwijl de patiënt met icepacks werd gekoeld.

Duikongevallen

Sinds de ontwikkeling van de hartlongmachine in de jaren tachtig hoeven dit soort ingrepen niet meer gedaan te worden in de tank. Wel kreeg de hyperbare zuurstofkamer meer toepassingen. Naast patiënten met chronische wonden worden er ook duikongevallen en koolmonoxidevergiftigingen behandeld. Dit lijken twee verschillende verschijnselen, maar in beide gevallen gaat er iets mis met de zuurstofopname in het lichaam.

Als je een diepzeeduik maakt, wordt het gasmolecuul stikstof opgelost in het bloed. Zwem je te snel naar boven, zonder onderweg even te stoppen, dan gaan de opgeloste moleculen in het bloed gasbellen vormen. Vergelijk het met een fles bruisend water: als je die schudt en daarna snel opent, spuit het water eruit. De gasbelletjes kunnen vervolgens vastlopen in de bloedvaten en deze verstoppen, met alle gevolgen van dien. Afhankelijk van de plek waar de doorbloeding belemmerd wordt, krijgt de duiker klachten die variëren van spier- en gewrichtspijn tot duizeligheid, misselijkheid, verlammingsverschijnselen en evenwichtsklachten, de bekende decompressieziekte of caissonziekte.

Zeesluis IJmuiden

In de hyperpressietank worden duikers met ernstige klachten enkele uren onder druk gebracht, waarna die druk langzaam wordt verlaagd terwijl honderd procent zuurstof wordt gegeven. Hierdoor verdwijnen de stikstofbelletjes versneld uit het lichaam.

Overigens kunnen niet alleen duikers decompressieziekte krijgen. Ook arbeiders die onder hoge druk werken, lopen risico. Dat onder hoge druk werken is nodig bij werkzaamheden onder de grond of in een ruimte onder water (caisson), waar de binnendruk wordt opgevoerd om te voorkomen dat de wanden bezwijken. Een verblijf in zo’n ruimte staat gelijk aan een metersdiepe duik. Dit was bijvoorbeeld het geval bij de aanleg van de Noord/Zuidlijn in Amsterdam en tijdens de bouw van de grootste zeesluis ter wereld in IJmuiden. In beide gevallen stond een team van Hyperbare geneeskunde paraat voor advies en medische bijstand. 24 uur per dag, 7 dagen per week.

Acute patiënten

“Wij zijn de enigen die 24-uursdiensten draaien en daardoor acute beademde patiënten kunnen behandelen met hyperbare zuurstof”, vertelt Van Hulst. “Dat heeft anderhalf jaar stilgelegen omdat we onze manier van werken wilden evalueren na een rapportage van de Onderzoeksraad voor Veiligheid. Die ging over de hulpverlening bij een dodelijk duikongeval waarbij verschillende betrokken partijen fouten hebben gemaakt, wij ook. Sinds vorig jaar draaien we weer op volle kracht. In 2020 hebben we 29 acute patiënten behandeld. En dat blijven we doen, ondanks covid-19.”

Een compleet behandelteam bestaat uit een anesthesioloog, een anesthesiemedewerker, een hyperbaar arts, een of twee hyperbaar medewerkers en een verpleegkundige. De acute gevallen die zij krijgen, zijn terug te voeren op een acuut zuurstoftekort ergens in het lichaam. Van Hulst: “Dat kan koolmonoxidevergiftiging zijn, waarbij je een zuurstoftekort in het bloed hebt. Of een luchtembolie. Dat is het bekende gasbelletje dat bij duikers een bloedvat verstopt, maar het kan ook zijn dat er via een infuus per abuis een luchtbel het bloedvat is ingegaan. In zulke gevallen moet de patiënt bij voorkeur binnen 6 uur in de tank worden behandeld, maar dat is te rekken tot 24 uur.”

Andere acute gevallen zijn infecties waarbij de weke delen afsterven, letsels door een ongeval waarbij een lichaamsdeel bekneld is geraakt (crushletsels) en acuut zuurstoftekort in de weke delen (pezen, spieren, bindweefsel, zenuwen, bloedvaten) bijvoorbeeld bij transplantaties.

3 meter hoog

Of er nog meer verschillen zijn met de andere hyperbare zuurstofkamers in Nederland? Van Hulst: “Hoewel in alle kamers evenveel patiënten passen – tot 16 per sessie – hebben de patiënten bij ons meer ruimte. Het plafond van de Boerematank is maar liefst 3 meter hoog. Daardoor kost het meer tijd en lucht om hem op druk te brengen. Maar voor de patiënten is die hoogte fijner, want die hebben minder last van claustrofobie.”

Tekst: Irene van Elzakker
Foto's: Marieke de Lorijn

Zie ook de rubriek 'In the picture' in ons populair-wetenschappelijke tijdschrift Janus.