Vrouwen tussen 35 en 60 jaar kampen steeds vaker met hart- en vaatziekten. Lang niet altijd worden die op tijd ontdekt. Zelfs tijdens hartonderzoek blijft een deel van hun aandoeningen
onzichtbaar. Het ANOCA expertisecentrum bindt de strijd aan tegen deze verborgen hartziekten.

Hartproblemen worden nog te vaak gezien als een mannending. Terwijl dagelijks 53 vrouwen aan een hartaandoening overlijden, tegenover 50 mannen, vertelt interventie-cardioloog Yolande Appelman. “Er zijn nieuwe soorten hartinfarcten ontdekt, en ook nieuwe oorzaken van pijn op de borst bij relatief jonge vrouwen die ogenschijnlijk niets mankeren.”

Vrouwen overlijden zeven keer vaker aan een hart- en vaatziekten dan aan borstkanker. Toch staat bij artsen vooral de man op het netvlies als het om deze aandoeningen gaat. Dat leren studenten geneeskunde nog steeds in hun opleiding, vertelt Appelman. “Mannen boven de 55 lijden vooral aan verkalking van de hartslagaders. Die slibben dicht door slechte eetgewoonten, te weinig beweging, roken, hoge bloeddruk of diabetes. Bij vrouwen van deze leeftijd overheerst een heel ander soort hartziekten, die de arts gemakkelijk mist. Tijdens een hartkatheterisatie zien wij keurig schone aders bij vrouwen die zich melden met vermoeidheid, pijn in de schouderbladen of kaakpijn. Zeven van de tien vrouwen die dergelijke klachten melden, hebben geen ernstige vernauwingen in de grote aders. Bij mannen met klachten is het precies andersom. Slechts één op de drie heeft schone slagaders.”

Yolande Appelman. Foto: Mark horn
Yolande Appelman. Foto: Mark horn

Microbloedvaatjes

“In de cardiologie zien wij tal van ziektebeelden die vooral bij vrouwen voorkomen, zoals vaatspasmen, die de arts niet altijd herkent.” Dat komt volgens Appelman vooral doordat de cardioloog tijdens het onderzoek alleen de grote kransslagaderen kan bekijken. “Met behulp van een contrastvloeistof zie je daar meteen waar de vernauwingen zitten die ontstaan door verkalking en vervetting. Maar wij kunnen niet het microscopisch kleine netwerk zien waar het bloed vervolgens terecht komt. Zelfs met een CT-scan blijven deze microbloedvaatjes van het hart onzichtbaar.” Indirect kan een hartspecialist wel waarnemen of er iets mis is met deze vaatjes. Zo zijn er scantechnieken als PET of MRI die tonen of er zuurstoftekort heerst. Dat is een teken dat de kleine vaatjes niet goed functioneren.

Broken-heart-syndrome

Een andere aandoening van het vrouwelijke vaatstelsel die artsen niet herkennen, is een dissectie, een scheurtje in de binnenwand van een hartader. Appelman: “Vooral rondom de menopauze zie je deze zwakte in de vaatwand. Bij mannen komt dat amper voor. Probleem is dat je bij deze patiënten liever niet dottert of een stent plaatst, want dat kan de scheur verergeren. Dikwijls is er maar één oplossing: afwachten tot het scheurtje heelt.”
Wat je ook bij vooral bij vrouwen ziet (90% van de patiënten is vrouw), is het ‘broken-heart-syndrome’. Dat treedt vooral op na de menopauze. Oorzaak is meestal een heftige emotie, bijvoorbeeld als een partner overlijdt. “Vooral bij 70-plus vrouwen komt dit voor. Het lijkt op een hartinfarct, maar hun slagaders zijn niet dichtgeslibd. Wel is het micro-vaatbed daaromheen verstijfd geraakt, waardoor het hart te weinig zuurstof krijgt. De cardioloog kan ook hier weinig doen, behalve wat ondersteuning van het hart bieden op de intensive care.”

Diastolisch hartfalen

Bij vrouwen boven de 65 kan na de overgang een afwijking ontstaan, waarbij de hartspier wat stijf is. Hierdoor vult de hartkamer zich onvoldoende met bloed. Appelman: “Dit heet diastolisch hartfalen. Vrouwen die hiermee kampen, voelen zich onverklaarbaar moe en benauwd. Ook hier zie je geen vernauwingen in de kransslagaderen. Wij weten nog niet precies hoe dat werkt. Behandelen is moeilijk.”

Nieuwe technieken

Waarom worden deze hartziekten bij vrouwen te weinig ontdekt? Appelman: “Er is de laatste jaren pas aandacht voor. Wetenschappelijk onderzoek naar hart- en vaatziekten werd vroeger vooral door mannen en bij mannen gedaan. Met scantechnieken als MRI,CT en hartcatheterisatie zie je de meeste van deze aandoeningen niet. Daardoor werd lang gedacht dat er niets aan de hand was. Door de introductie van nieuwe technieken ontdekken we steeds meer.” “Verder uiten vrouwen hartklachten vaak anders. Net als mannen voelen zij druk op de borst, maar ook tussen de schouderbladen, alsof de beha te strak zit. Of zij hebben pijn in de kaken. Als een arts dit niet herkent als hartprobleem, gaat zo’n vrouw naar huis met de mededeling: ‘Het is allemaal goed, mevrouw.’ Of zij wordt naar een psycholoog gestuurd. Soms krijgt ze een paar maanden later alsnog een hartinfarct.”

Meer stress

“Daarnaast vermoeden we dat deze aandoeningen toenemen omdat vrouwen meer stress ervaren dan vroeger. Ze zijn als mannen gaan leven, ze werken buitenshuis, eten slecht en bewegen weinig. Intussen runnen zij vaak ook het gezin.” “Die stress zien wij als medeoorzaak van afwijkingen in de microvaatjes. Dit werd lange tijd over het hoofd gezien. Vrouwen reageren anders op stress dan mannen. Een man duwt dit veelal met succes van zich af, vrouwen tobben langer.”
Er is nog een oorzaak waardoor hartaandoeningen bij vrouwen te veel onder de radar blijven, heeft Appelman in haar eigen spreekkamer geconstateerd. “Vrouwen zijn wat breedsprakiger. Zij verhullen onbedoeld de kern van hun aandoening door meerdere klachten op te sommen. Als cardioloog moet ik dan de patiënt dwingen helder te zijn. Ik moet uitvinden of achter een onduidelijke vermoeidheid een hartziekte schuilgaat.”

Expertisecentrum ANOCA

In 2021 ging het onderzoeks- en expertisecentrum ANOCA van start in Amsterdam UMC. ANOCA staat voor: Angina Non-obstructive Coronary Artery disease (pijn op de borst zonder een geblokkeerd bloedvat). “Daar krijgen patiënten met onbegrepen hartklachten een second opinion, maar alleen als de arts vermoedt dat er een hartprobleem is terwijl er geen vernauwingen in de kransslagaderen zichtbaar zijn. In het centrum combineren we diagnostiek en behandeling met het uitvoeren van onderzoek.”

Onderzoekers van ANOCA zitten bijvoorbeeld in een landelijk consortium dat zich bezighoudt met de vraag: hoe kunnen we hartpatiënten (vooral vrouwen) beter herkennen en behandelen? Daarnaast doet ANOCA mee aan een landelijke registratie van patiënten die uitgebreide onderzoeken ondergaan aan het hart. Appelman: “Alleen zo kunnen we dit moeilijke ziektebeeld beter begrijpen en daarna gericht behandelen.”

Tekst: Marc Laan
Foto bovenaan: Shutterstock

De overgang en hart- en vaatziekten

Een belangrijke fase in het leven van een vrouw is de overgang. Door het afnemen van de hormonen oestrogeen en progesteron verandert er van alles in het vrouwenlichaam. Bij veel vrouwen zorgt dat voor klachten als opvliegers, slecht slapen en stemmingswisselingen.
De overgang kan 5 tot 15 jaar duren, soms zelfs langer. Door het afnemen van oestrogeen vermindert de beschermende werking van dit hormoon tegen hart- en vaatziekten toe. Dat is wat veel vrouwen zich onvoldoende realiseren: na de overgang hebben vrouwen een veel grotere kans op hoge bloeddruk, verhoogd cholesterol en suikerziekte. Ook het gewicht neemt toe, inclusief ongunstige vetverdeling.

Het is dus van belang om hier al eerder goed op te letten, stelt Appelman. “Ken je getallen: laat je bloeddruk meten (of koop zelf een bloeddrukmeter), laat het cholesterol en suiker bepalen in het bloed tijdens en na de overgang. Maar voorkomen is natuurlijk beter dan genezen, dus het begint met een gezonde leefstijl en voldoende bewegen. Nog altijd wordt 80 tot 90 procent van de hart- en vaatziekten veroorzaakt door een ongezonde leefstijl.”
Het lastige is dat tijdens de overgang mogelijke hartklachten nogal eens worden gezien als overgangsklachten. “Een gesprek met een overgangsconsulent is altijd aan te raden en kan een hoop klachten voorkomen of verbeteren.”

Lees ook het stuk In de overgang? Controleren op aderverkalking.

Deze verhalen verschenen in ons kwartaalblad Janus. Dit nummer gaat voor een deel over man-vrouwverschillen in de geneeskunde.