Medisch nieuws is bijna dagelijkse kost in de media. Artsen merken dat op hun spreekuur, vooral na berichtgeving over nieuwe, hoopgevende behandelingen. Ineens krijgen ze een patiënt voor hun neus met een krantenartikel in de aanslag: ‘Kan ik dit medicijn ook krijgen?’ Soms moet de arts na enig speurwerk in de medische literatuur tot de conclusie komen dat de studie in kwestie alleen nog maar bij muizen is gedaan en dat het nog vele jaren duurt voordat patiënten van de therapie kunnen profiteren – als tenminste uit vervolgonderzoek blijkt dat het écht werkt.
‘Tijdens onze medische opleiding maakten wij in onze eigen spreekkamers en ziekenhuizen mee dat patiënten valse hoop hadden gekregen door opgeblazen of foutieve nieuwsberichten in de media’, schrijven Lester du Perron en Tijs Stehmann in het voorwoord van hun boek. Du Perron is huisarts en werkt als arts in opleiding tot specialist ziekenhuisgeneeskunde in Amsterdam UMC. Stehmann is wiskundige en arts in opleiding tot specialist kindergeneeskunde in het Emma Kinderziekenhuis Amsterdam UMC.
Dokter Media
Enkele jaren geleden richtten zij het platform Dokter Media op om medisch nieuws te nuanceren en te duiden. Doel: het voorkomen van valse hoop en onrealistische verwachtingen. In hun zojuist verschenen boek bundelen zij een greep uit de bijna driehonderd nieuwsberichten die op de site staan, maar dan herschreven en voorzien van extra (achtergrond)informatie. “We vinden het belangrijk om het onderwerp zo eenvoudig mogelijk uit te leggen”, vertelt Stehmann, “ook mensen zonder medische achtergrond moeten het kunnen volgen.”
Bron berichtgeving
De voorbeelden zijn allemaal volgens hetzelfde stramien opgeschreven: ze beginnen met de kop van een nieuwsbericht, gevolgd door vier vragen: Wat suggereert de kop? Waar komt dit nieuwsbericht vandaan? Is dit echt iets nieuws? Wat kunnen we hier nu concreet mee? Stehmann geeft een voorbeeld: “In de media verscheen op een gegeven moment het bericht ‘Portie vis per week verlaagt risico op dementie’. Het oorspronkelijke wetenschappelijk onderzoek is veel genuanceerder en gedetailleerder. De bewering gaat namelijk alleen op voor mensen met een bepaalde genetische aanleg en moet bovendien nog bevestigd worden door meer onderzoek. De bron van de berichtgeving bleek een persbericht van Wageningen University & Research met de ongenuanceerde titel ‘Eten van vis is goed tegen dementie’. Verderop in het persbericht stond informatie die de kop ontkrachtte. Het was echter de kop van het persbericht die doorstroomde in alle nieuwsberichten.”
Waarmee het tweetal maar wil aangeven dat onjuiste informatie uit allerlei hoeken kan komen. “Dokter Media is geen aanval op de media. We gaan ook niet met een belerend vingertje wijzen”, benadrukken ze. Stehmann: “Ons platform is eerder een aanvulling op medisch nieuws. Het nieuws verdient duiding. Want in de berichtgeving ontbreekt die soms.” Die berichtgeving kan van alles zijn: “Informatieve verhalen, hilarische of luchtige stukjes. Uitgangspunt voor ieder item in ons boek en op onze website is steeds een bericht uit de landelijke media. Want zo komen mensen in aanraking met medische informatie.”
Meerwaarde
Du Perron vult aan: “Er zijn een aantal schakels waar je de nuance kunt kwijtraken en waar steeds een ander verantwoordelijk is. De journalist, de afdeling Communicatie, de wetenschapper. Dat maakt het lastig om te zeggen wie ervoor gezorgd heeft dat een bericht verkeerd de wereld in is gestuurd. Een mooi voorbeeld daarvan is het bericht ‘Genezing MS weer dichterbij’. Vaak is de bron van zo’n artikel een medische publicatie. In dit geval konden we die niet vinden, wel een persbericht van het Radboudumc. Werkelijke aanleiding bleek de start van de collecteweek van het MS Fonds. De onderzoekers in kwestie hadden geld nodig en vertelden over studieresultaten die nog niet gepubliceerd waren. Die kop had ook een jaar later gepubliceerd kunnen worden of helemaal niet. Maar dat lees je als patiënt niet in de media. Daar zit onze meerwaarde.”
Die duiding is in coronatijd belangrijker dan ooit, met een niet aflatende stroom van nieuwsberichten die elkaar soms ronduit tegenspreken. Op de website gaan de laatste toevoegingen alleen maar daarover, in het boek is nog net een voorbeeld meegenomen. Du Perron: “Beslist een onderwerp waar veel onzekerheid en onduidelijkheid over is. Niet alleen bij leken, maar ook bij artsen en onderzoekers. Voor ons is het evengoed soms lastig om berichten over covid-19 te nuanceren. Dat doe je namelijk vanuit feiten, een gedegen achtergrond. En over corona weten we nog maar weinig.”
Dokter, ik las in de krant dat… / Du Perron & Stehmann / De Arbeiderspers / Verschijnt 27 okt 2020
Tekst: Irene van Elzakker
Foto bovenaan: Margot Scheerder (Lester du Perron (links) en Tijs Stehmann)
