Tot schrik van overheid en RIVM loopt in Nederland de vaccinatiegraad terug. Daarmee neemt het gevaar voor verspreiding van ernstige infectieziekten toe. Hoogste tijd voor een bijeenkomst om feiten en emoties rond vaccinatie onder de loep te nemen. Op 18 december vindt in Amsterdam UMC, locatie AMC, het vrij toegankelijke symposium Why Vaccinate? plaats.

Het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport en het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) trekken aan de bel: de vaccinatiegraad loopt terug. In 1995 was 95,9 procent van de tweejarigen in ons land ingeënt. In 2015 is dat nog 92,6 procent. Volledig ingeënt – tegen twaalf belangrijke infectieziekten – is 90,2 procent van de geboren kinderen. Dat lijkt best veel, maar als je bijvoorbeeld kijkt naar de norm die de Wereldgezondheidsorganisatie WHO stelt voor de mazelen, 95 procent, haalt Nederland die nu niet.

“Is vaccinatie wettelijk verplicht stellen het antwoord?”

Na schoon drinkwater is vaccinatie het belangrijkste hulpmiddel om de bevolking gezond te houden, aldus de organisatoren van het symposium Why Vaccinate? dat op dinsdag 18 december plaatsvindt in de AMC-locatie.
“Zoals in veel andere landen, zetten ook in Nederland steeds meer ouders vraagtekens bij de noodzaak hun kinderen te laten vaccineren”, zegt Stuart Blume van de Universiteit van Amsterdam. Hij gaat tijdens het symposium in op deze twijfel. Blume’s specialiteit is de antropologie van de gezondheid, de zorg en het lichaam. “Zelfs velen die wél kiezen voor vaccinatie vragen zich af of ze het goede doen. Wat zit er achter deze trend? Kan die worden gekeerd? Is vaccinatie wettelijk verplicht stellen het antwoord?”

De toegenomen terughoudendheid is reden voor Fransje van der Waals om dit symposium te organiseren. Zij is hoogleraar Global Healt Education, en oprichter van de Health[e] Foundation. Van der Waals heeft zes vaccinatiespecialisten uitgenodigd om te komen vertellen en discussiëren over de dalende trend, de gevolgen ervan en de argumenten die erbij horen. Zij zit het symposium voor.
“Ik heb nog in de klas gezeten bij een meisje dat polio had. En ik was oppas van een jongen die doof was geworden door mazelen”, vertelt Van der Waals over haar fascinatie voor vaccinatie. “Nederlanders worden vandaag de dag niet meer geconfronteerd met de infectieziektes waartegen we vaccineren. En doordat je die niet ziet, is de motivatie laag.”

“Dat diepgelovige mensen in de biblebelt bezwaar hebben tegen vaccinatie is bekend. Maar dat nu goedopgeleide mensen zich niet realiseren wat de consequenties zijn van die dalende vaccinatiegraad, is bijzonder.”

Bescherming binnen de groep

Anita Hardon, mede-organisator van het symposium, bekijkt die weerstand tegen vaccinatie bij ouders. Haar vakgebied is de medische antropologie van zorg en gezondheid, en ze zit in de directie van het Amsterdam Institute for Global Health (AIGHD). “Mensen moeten hun kind laten inenten op een moment dat het niet ziek is”, zegt Hardon. “Een gezond lichaam vaccineren stuit geregeld op weerstand. Vanuit antropologisch opzicht begrijpen we dat: het is lastig om te gaan met vaccins en de eventuele bijwerkingen ervan als het kind niet ziek is. Het kan van de prik hangerig worden of een beetje grieperig. Dan denken de ouders: ik heb mijn kind ziek gemaakt.”
“In ons onderzoeksprogramma duiken we in die weerstand: waar komt die uit voort? Vertrouwen blijkt een fundamenteel onderdeel te zijn: vertrouwen in de wetenschap, in de overheid, in de moeder- en kindzorg. Natuurlijk is er maatschappelijke irritatie over weigerachtigheid: die mensen maken gebruik van de herd immunity, bescherming die je geniet binnen de groep: ‘ik krijg die ziekte niet, want jullie zijn gevaccineerd’. Als die veilige ondergrens zakt, hebben we allemaal een probleem, omdat herd immunity dan minder of niet meer werkt.”

Welvaartsverschijnsel

“Staatssecretaris Blokhuis van Volksgezondheid heeft een nieuw topic op de kaart gezet: het verplicht stellen van vaccinaties voor kinderen die naar de crèche gaan. Misschien kan een individuele instelling zo’n vaccinatie wel verplichten. Maar ik betwijfel of een wettelijke verplichting tot vaccinatie makkelijk is door te voeren. Daar kleven allerlei ethische bezwaren aan. Mensen hebben het recht te beslissen over hun eigen lichaam. Bij het AIGHD bekijken wij zo’n probleem interdisciplinair: medisch, sociaal-wetenschappelijk en juridisch – met de nadruk op het mensenrechten-aspect.”
“Ik maak me best zorgen om het gevaar van nieuwe epidemieën”, concludeert Hardon. “De weigerachtigheid is een beetje een welvaartsverschijnsel: wij zien geen kinderen doodgaan aan deze ziektes. Maar als het gaat om wantrouwen tegen vaccinatie kun je daar beter over praten dan ruzie maken. Dat leidt maar tot verscherpte standpunten, zoals je die ziet in de Zwarte-Pietendiscussie.”

Scepsis tegen griepvaccinatie

Behalve de vaccinatie van kinderen komt tijdens Why vaccinate? ook de jaarlijkse inenting tegen griep aan bod. Zestigplussers en risicogroepen krijgen elk najaar een oproep voor een griepprik. Daarnaast wordt ook medisch personeel gevraagd zich te laten inenten. En juist onder die gezondheidswerkers heerst scepsis tegen de griepvaccinatie: die zou zijn pijlen richten op ‘oude’ virussen. Mogelijk realiseren gezondheidswerkers zich te weinig dat juist zij het virus kunnen verspreiden. En vooroordelen van gezondheidswerkers tegen deze vaccinatie helpen ook niet: dat je als gezond mens niet gevaccineerd hoeft te worden, de inenting je eigen afweersysteem ‘lui’ maakt, of dat die prik juist ziek maakt. Volgens de jongste cijfers is slechts dertien procent van de mensen die in ziekenhuizen werken ingeënt.
Fransje van der Waals breekt een lans voor de griepvaccinatie van gezondheidswerkers, juist omdat zij op hun beurt kwetsbare patiënten kunnen infecteren. Maar Van der Waals gaat nog verder: “Het vaccinatieprogramma is nu vooral gericht op ouderen. Maar het zijn de kinderen die het virus verspreiden. Daarom pleit ik ervoor kinderen te vaccineren, samen met de inenting tegen bof, mazelen en rode hond.”

Prik tegen alle griepstammen

Ook voor griep geldt volgens Van der Waals dat mensen de ziekte onderschatten omdat ze zelden zien hoe desastreus het virus kan zijn. Een verkoudheidje wordt al gauw griep genoemd, terwijl je van griep, dus influenza, heel ziek kunt zijn. “Er wordt gewerkt aan een universele prik tegen álle griepstammen. Die zal ingrijpen op dat deel van het virus dat niet verandert. De aanpak is erop gericht dat dat deel niet in lichaamscellen kan komen.” Het streven is dat dit universele vaccin in 2030 beschikbaar zal zijn.

Why Vaccinate? biedt lezingen en rondetafelgesprekken. Artsen, verpleegkundigen en onderzoekers zijn van harte welkom, maar ook de ouders van kinderen die het ziekenhuis bezoeken. Aanmelden voor het symposium kan tot 10 december.


Het symposium is voor twee punten ABAN geaccrediteerd.

Tekst: Mieke Zijlmans

Foto: Hollandse Hoogte