“Door onze test zal de behandeling van reuma veranderen”, zegt De Vries. “Al zou je maar eenderde of de helft van de gevallen voorkomen, het scheelt een hoop persoonlijk leed en hoge kosten voor de maatschappij.”
Reumatoïde artritis (RA) – een chronische ontsteking van de gewrichten – is een ziekte die leidt tot veel pijn en invaliditeit, soms al bij jonge mensen. Zij ervaren daardoor veel beperkingen in het dagelijks leven en een belangrijk deel kan daardoor niet meer werken. Ongeveer 1 procent van de wereldbevolking heeft RA. Er zijn medicijnen, maar die kunnen de schade aan de gewrichten niet herstellen. Daarom zou je de ziekte zo vroeg mogelijk willen aanpakken. “Liefst voordat er gewrichtsontstekingen optreden”, vertelt De Vries.
Antistoffen
Ongeveer de helft van de mensen die RA krijgt, heeft de jaren ervoor pijn in de gewrichten en bepaalde antistoffen in het bloed. “28 procent van hen ontwikkelt de ziekte binnen drie jaar”, zegt De Vries. “Je zou de hele groep preventief kunnen behandelen. Maar dat betekent dat je driekwart onnodig medicijnen geeft. Daarom hebben we gekeken of we konden voorspellen wie van hen binnen drie jaar reuma krijgt.”
Daarvoor namen de Amsterdam UMC-onderzoekers een beetje bloed af bij 65 mensen met gewrichtsklachten en antistoffen. Daarin zochten zij naar receptoren van B-cellen, dit zijn cellen die een belangrijke rol spelen in de afweer. De Vries: “We zagen dat sommige van die receptoren in grotere aantallen voorkwamen bij mensen die later reuma kregen.” Degenen die een verhoogd aantal van die receptoren in het bloed hadden, kregen allemaal binnen vier jaar RA. Ook in een nieuwe groep van 50 personen bleek de test goed te werken.
Geruststellen
In een grotere groep van 129 mensen testten de onderzoekers opnieuw op de B-cel receptoren. Bij 65 procent van was het aantal dominante receptoren niet verhoogd. Zij bleven de eerste drie jaar reumavrij. “Degenen die wél RA kregen, hebben we nader bekeken”, vertelt de reumatoloog. Maar liefst 91 procent van de mensen met een sterk verhoogd aantal dominante receptoren in het bloed had binnen drie jaar reuma. Van degenen die een medium verhoogd aantal van deze receptoren hadden, ontwikkelde 55 procent de ziekte.
“Met onze test kunnen we in deze groep dus tweederde geruststellen: u krijgt binnen drie jaar geen reuma. Mensen met een licht verhoogd risico zou je na een jaar opnieuw moeten testen om te kijken of hun bloedwaarden meer gaan afwijken. De hoogrisico-groep ga je behandelen”, stelt De Vries.
Makkelijker te behandelen
Is er een goede therapie voor deze mensen? Jazeker, zegt de reumatoloog. “Het is erg waarschijnlijk dat een deel van de RA-medicatie ook in die vroege fase werkt. Onderzoek laat zien dat een RA-patiënt op de lange termijn beter af is als de behandeling zo vroeg mogelijk begint. Wij denken dat dat komt omdat er in de fase waarin de gewrichtsontstekingen ontstaan, stoffen vrijkomen die de ziekte ‘vastzetten’. Waardoor reuma moeilijker aan te pakken is. Nu kunnen we deze fase vóór zijn.”
Toen onze test er nog niet was, hebben we vanuit onze afdeling mensen met gewrichtspijn en antistoffen behandeld met een medicijn dat bepaalde bloedcellen aanpakt. Bij deze groep werd de ziekte gemiddeld één jaar uitgesteld. De Vries verwacht dat het effect nog groter zal zijn als je alleen mensen behandelt van wie je weet dat ze binnen drie jaar reuma zullen krijgen. “Dat zijn we aan het uitzoeken.”
“Uiteindelijk willen we RA voorkomen. Misschien moeten we daar andere medicijnen voor gaan gebruiken. Zo’n behandeling is meer acceptabel omdat we een test hebben die het ontstaan van reuma zo precies kan voorspellen. Nu is het zaak zo snel mogelijk uit te vinden welke medicijnen het best verhinderen dat iemand RA krijgt.”
Tekst: Irene van Elzakker
Foto: Een B-cel die antilichamen uitscheidt tijdens een afweerreactie. Science Photo Library/Hollandse Hoogte
