Sinds een hartstilstand acht jaar geleden heeft Richard (38) akinetisch mutisme. Zijn hersenen kregen tijdelijk te weinig zuurstof waardoor hij niet meer kan praten, eten, drinken of lopen. Zijn verpleeghuisarts besloot hem het slaapmiddel zolpidem te geven, omdat ze gelezen had dat patiënten in vergelijkbare toestand er van bij kunnen komen.
Wat blijkt? Richard ging praten, eten en – moeizaam en met hulp – lopen. Het effect duurt ongeveer een uur waarna hij weer in zijn oude toestand vervalt. Krijgt hij het slaapmiddel te vaak, dan verdwijnt het effect. Daarom wordt het sporadisch toegediend.
Deep brain stimulation
Onderzoekers van Amsterdam UMC en het Radboudumc gingen na waarom zolpidem bij Richard dit effect heeft. Ze brachten zijn hersengolven in beeld met verschillende scans waaronder een magneto-encefalogram (MEG-scan) in de locatie VUmc. Uit deze scan blijkt dat één hersengolf overactief is en alle andere hersengolven overstemt. Neurochirurg in opleiding Hisse Arnts vergelijkt het met de eerste violen in een orkest die heel luid spelen waardoor de rest van de musici de maat niet hoort. “Zolpidem zorgt ervoor dat de eerste violen zachter spelen”, zegt Arnts. “Het slaapmiddel is een soort dirigent die de harmonie terugbrengt.”
Nu zijn de onderzoekers bezig om dit effect permanent te maken door middel van deep brain stimulation (DBS). Hiervoor plaatsten zij elektroden in de thalamus, midden in het brein. De elektroden zijn verbonden met een onderhuidse stimulator bij het sleutelbeen. Iedere twee maanden gaan neurochirurg Pepijn van den Munckhof en Arnts naar Richard toe om de elektroden bij te stellen. “Dat bezoek is belangrijk. Zo zien wij in welke omgeving hij leeft, wat hij kan en wat hij nodig heeft”, zegt Van den Munckhof. Inmiddels kan Richard weer stukjes lopen en zelfstandig eten door de DBS.
En wat vindt de patiënt er zelf allemaal van? “Hij vindt alles prima”, zegt Van den Munckhof. “Richard snapt niet waarom hij in een verpleeghuis zit en denkt dat hij goed functioneert.”
Geen valse hoop
De artsen sporen nu patiënten op met andere stoornissen, waaronder bewustzijnsstoornissen. In Nederland komen ongeveer 30 tot 100 minimaal bewuste patiënte in aanmerking voor experimentele DBS.
Zijn deze methodes, het slaapmiddel of DBS, ook iets voor mensen die net als Richard hersenschade opliepen na een hartstilstand? Van den Munckhof wil geen valse hoop bieden. “Het hangt er van af hoe iemand er aan toe is. Als het bewustzijn zo beschadigd is dat iemand niet meer reageert, dan weet ik het niet. Elektroden repareren geen kapotte cellen. Als er nog iets aanwezig zou zijn van bewustzijn en als er sprake is van een overactieve hersengolf die andere golven overstemt, dan zou je het misschien kunnen proberen.”
Tekst: Ingrid Lutke Schipholt
Beeld: Marieke de Lorijn
Dit artikel verscheen in ons populair-wetenschappelijk tijdschrift Janus.
