Onlangs verscheen ‘In het voetspoor van Blasius’, een gids met wandelingen die heden en verleden van de Amsterdamse gezondheidszorg aan elkaar verbindt. Geen werkje voor in de binnenzak, maar een royaal lees- en kijkboek dat je onweerstaanbaar naar buiten lokt. Initiatiefnemer is emeritus-hoogleraar Thomas van Gulik van Amsterdam UMC.

Waar ligt het beginpunt van de academische geneeskunde in Amsterdam? Menig historicus houdt het op 1669. Toen kreeg professor Gerard Blasius op zijn verzoek ‘3 à 4 bedsteden’ in het Sint Pieters Gasthuis toegewezen om zijn geneeskundestudenten aanschouwelijk onderwijs te kunnen geven. Precies 350 jaar geleden begon daarmee de bedside teaching-traditie die tot de kern van de universitaire artsenopleiding zou gaan behoren.

Het recent verschenen ‘In het voetspoor van Blasius’ gebruikt dat markeringspunt handig. Samen met zijn studenten is Blasius destijds van de collegezaal in de Agnietenkapel naar het Sint Pieters Gasthuis gewandeld, menen auteurs Thomas van Gulik en consorten. Met hun overvloedig geïllustreerde gids knopen ze aan bij dat veronderstelde wandeltochtje: in elf wandelingen leidt ‘In het voetspoor…’ de lezer langs het medisch-historisch erfgoed en de huidige zorginstellingen van Amsterdam.

Hausse aan fusies

Directe aanleiding voor het boek was het samengaan van AMC en VUmc, zegt Van Gulik, zelf nog niet al te lang geleden hoogleraar Chirurgie in het AMC. “Dat samengaan kun je zien als het voorlopige eindpunt van een geweldige hausse aan fusies. Het begint al in de zestiende eeuw met het Sint-Pietersgasthuis aan de Nes en het toenmalige Onze Lieve Vrouwe Gasthuis op de Nieuwendijk. Die gingen met z’n tweeën het nieuwe Sint-Pietersgasthuis op de Grimburgwal vormen, het latere Binnengasthuis, dat uiteindelijk weer een voorloper van het AMC zou worden.” In de loop der eeuwen heeft Amsterdam vele tientallen ziekenhuizen gekend, vertelt de schrijver, die moeilijk te stuiten blijkt als hij op zijn kennis van het medisch verleden wordt aangesproken. “Voor de oorlog hadden we er nog twintig, waarvan diverse Joodse instellingen. Na het omvallen van het Slotervaart en de komst van Amsterdam UMC zijn er nog twaalf over, bijna allemaal met een dijk van een geschiedenis. Het leek ons leuk een wandelgids te maken waarin al die historische lijnen op een licht verteerbare manier zichtbaar zouden worden.”

Oude stadspoort. Foto: Rijksmuseum
Oude stadspoort. Foto: Rijksmuseum

Ontleedkamers

Met dat ‘ons’ refereert Van Gulik ook aan medeauteurs Frank IJpma en Nienke Fleuren, respectievelijk chirurg in het UMC Groningen en specialist ouderengeneeskunde op locatie VUmc. Allebei, hoe kan het anders, even gedreven geschiedvorsers als hijzelf. Fotograaf annex aankomend anesthesist Matthanja Bieze werd voor deze uitgave in de arm genomen om de verschillende wandelroutes in beeld te brengen. En om de vele schakels met het verleden te markeren, klopten de schrijvers aan bij het Amsterdams Stadsarchief en de UvA-afdeling Bijzondere Collecties. Die luisterden het boek op met tal van historische foto’s, tekeningen en kaarten.

De Waag aan de Nieuwmarkt. Foto: Matthanja Bieze
De Waag aan de Nieuwmarkt. Foto: Matthanja Bieze

Elk van de elf beschreven wandelingen in de gids, in tijdsduur variërend van ongeveer één tot drie uur, kreeg zijn eigen thema mee. Van de titelroute ‘In het voetspoor van Blasius’ tot ‘Ontleedkamers van de Chirurgijns’ en ‘Chic rondom het Museumplein’. Dat ook aan de twee Amsterdam UMC-locaties VUmc en AMC complete wandelingen zijn gewijd, ligt voor de hand. Niet alleen gelet op de antecedenten van de auteurs, maar ook omdat zowel AMC als VUmc nog zo veel zichtbare herinneringen aan hun afkomst herbergen.

Schilderij van het Elisabeth Gasthuis. Beeld: Rijksmuseum
Schilderij van het Elisabeth Gasthuis. Beeld: Rijksmuseum

Minder logisch is op het eerste gezicht de beslissing om ook de naar medici vernoemde straten in Amsterdam Oost in een aparte route onder te brengen. Valt er in die buurt los van de naambordjes veel medische historie op te snuiven? Het was een pragmatische keuze, erkent Van Gulik. “Voor ons was het een handige manier om al die grote namen die je in zoveel andere hoofdstukken tegenkomt het nodige reliëf te geven. Maar ook op deze route is zeker het een en ander te beleven, denk alleen maar aan de drie prachtige stenen leeuwen in de Antoni van Leeuwenhoekstraat. Bovendien eindigt de stratenwandeling bij het huidige Onze Lieve Vrouw Gasthuis, dat een uitzonderlijk rijk verleden heeft.”

Smartphone

In z’n bescheiden soort mag ‘In het voetspoor van Blasius’ gerust een standaardwerk heten. Dat niemand minder dan burgemeester Femke Halsema het 320 pagina’s tellende boek een aansporend voorwoord meegaf, is veelzeggend. Eén prangende vraag aan Van Gulik nog. Welke wandelaar wil zo’n lijvig werk onder de arm meenemen? “Maar daar is het helemaal niet voor bedoeld!”, repliceert de auteur onverminderd enthousiast. “Bij elke wandeling staat een duidelijk routekaartje-met-hoofdpunten dat je met je smartphone kunt fotograferen. Vóór de wandeling kun je dan doorlezen wat je precies gaat zien, of na de wandeling wat je precies gezien hébt. Er was gewoon veel te veel leuks te vertellen om het in zo’n klein gidsje te stoppen.”

In het voetspoor van Blasius. Een wandeling langs 350 jaar medische zorg en opleiding in Amsterdam. Amsterdam University Press BV, Amsterdam 2019. 320 pagina’s, €29,90

Tekst: Simon Knepper
Beeld: Rijksmuseum