De vaccins tegen corona zijn er: we staan aan het begin van een ongekend grote campagne om zo veel mogelijk mensen in te enten. Omdat er veel vragen leven over de vaccins, hebben we de belangrijkste op een rij gezet.
De antwoorden op onderstaande vragen kwamen tot stand met hulp van onze vaccinexperts Marjolein van Egmond, Rogier Sanders en Menno de Jong. Klik op de vraag om het antwoord te zien.
Marjolein van Egmond beantwoordt veelgestelde vragen in een openbare les over coronavaccins van de Universiteit van Nederland. Die kun je hier bekijken.
Voor meer informatie over de vaccins, volgorde van vaccinatie en meer kun je terecht op de website van de Rijksoverheid www.coronavaccinatie.nl.
Dit zijn moderne vaccins, die amper nog lijken op de allereerste vaccins. Die klassieke vaccins bevatten een verzwakte variant van de ziekteverwekker. Dat gaat eeuwen terug, toen de Britse onderzoeker Edward Jenner merkte dat kinderen op een boerderij minder vaak pokken kregen dan kinderen in de stad. Hij kwam op het idee om kinderen een koepokken-virus te geven om ze te beschermen tegen de echte pokken. Het lichaam ziet de indringer, wapent zich er tegen, maar het wordt niet (of maar een beetje) ziek en staat klaar om de echte boosdoener uit te schakelen als die zich aandient. Het woord vaccinatie komt hier vandaan: Vaccinus is Latijn voor ‘van de koe’.
AstraZeneca, in samenwerking met de universiteit van Oxford, gebruikt een deel van de 'software' (de genetische informatie) van het coronavirus. Dat is in een onschuldig verkoudheidsvirus gestopt. Deze aanpak is nieuw. Het Leidse bedrijf Janssen ontwikkelt een soortgelijk vaccin. Beide vaccins zijn goedgekeurd door het Europese Geneesmiddelen Agentschap.
Voor het vaccin van AstraZeneca gold een tijdelijke vaccinatiestop. Daarna is besloten dat het niet wordt toegediend aan mensen die in 1961 of later zijn geboren. Hier vind je meer informatie over het AstraZeneca-vaccin.
Een andere nieuwe benadering is het gebruik van de afgelezen genetische gegevens van het virus. Bij elk organisme geeft het erfelijk materiaal (DNA, de software) 'opdrachten’ om een taak te verrichten. Dat gaat via een boodschapperstof, het zogenoemde messenger RNA. Dit RNA van het coronavirus wordt in het vaccin gestopt. De boodschapperstof zet het lichaam aan het werk om eiwitten te maken die karakteristiek zijn voor het coronavirus. Het afweersysteem slaat aan op die eiwitten en is daarna klaar om het echte coronavirus aan te vallen als het zich aandient. De goedgekeurde vaccins van Pfizer en Moderna zijn van dit type. Ook het in Amsterdam UMC geteste CureVac vaccin behoort hiertoe.
Was het maar zo simpel. Elk vaccin dat wordt gemaakt, heeft net iets andere eigenschappen en werkt beter of slechter in een bepaalde groep mensen. Daarom is het goed dat er keuze is en dat de wereld niet afhankelijk is van een of twee vaccinproducenten. Om die reden speuren onderzoekers verder en de verwachting is dat de nodige vaccins nog wel op de markt zullen komen. Maar van veel van de kandidaten zullen we niks horen.
De veiligheid van vaccins wordt van te voren getest in onderzoeken bij proefdieren en tienduizenden vrijwilligers. Daaruit is gebleken dat de RNA-vaccins van Pfizer en Moderna veilig zijn. Vrij kort na de vaccinatie kunnen er bijwerkingen optreden: pijn rond de injectieplek en soms klachten als koorts en hoofdpijn die meestal na maximaal 48 uur zijn verdwenen. Deze bijwerkingen doen zich overigens voor bij elke vaccinatie.
De zeldzame bijwerkingen zijn moeilijker op te sporen. Als iets bij één op de 100.000 mensen voorkomt, dan vind je die bijwerking waarschijnlijk niet als je dertig- tot veertigduizend mensen test. Bij de 40.000 mensen die nu getest zijn, zagen de onderzoekers geen ernstige bijwerkingen, dus de kans daarop is in elk geval kleiner dan 1 op 40.000. Ter vergelijking: de kans om ernstig gewond te raken bij een ongeval is 1 op 800.
Tijdens de uitrol van de vaccins worden dit soort zeldzame bijwerkingen in de gaten gehouden. Op de lange termijn weten we nog niks, want de vaccins zijn er nog maar kort. Er is echter geen reden om aan te nemen dat er langetermijneffecten zijn. Vaccins krijg je eenmalig (soms twee prikken met een korte tussenpauze), ze trainen je immuunsysteem en ze zijn weg. De verhalen die je hoort dat je door vaccinatie op de lange termijn iets kan krijgen, zijn nergens op gebaseerd.
Het RNA-vaccin kan niet je DNA veranderen. Je DNA ligt afgeschermd in een apart compartiment (de kern) in de cel. RNA is een kopie van je DNA en bevat dus genetische informatie. Maar het RNA komt niet in de celkern en kan het DNA niet aanpassen. Zie ook dit filmpje waarin immunoloog Marjolein van Egmond uitleg geeft over RNA-vaccins.
Er is geen enkele reden om aan te nemen dat zwangere vrouwen het vaccin niet zouden kunnen nemen. Maar het is niet onderzocht. In de vaccin-trials zijn zwangere vrouwen uitgesloten, juist vanwege het ongeboren kind. En omdat het niet is onderzocht, kunnen de producenten niet beweren dat het veilig is. Vandaar dat wordt afgeraden om het vaccin te nemen tijdens de zwangerschap. Al kan het in sommige gevallen toch raadzaam zijn het vaccin te halen. Overleg dat met je huisarts.
Hoe zit het met vrouwen die borstvoeding geven? Zij kunnen zich gerust laten inenten. Op basis van de huidige informatie is het onwaarschijnlijk dat het vaccin in de moedermelk terechtkomt, dus vaccineren vormt geen bezwaar tijdens de borstvoedingsperiode.
Het kan zelfs positief zijn voor het kind, want het is aannemelijk dat de antistoffen die worden aangemaakt na vaccinatie in de moedermelk terechtkomen. De antistoffen die in de melk zitten, kunnen het kind beschermen tegen een infectie met het coronavirus.
Bij twijfel overleg altijd met je huisarts.
Daarnaast zijn de procedures gestroomlijnd. Sommige fasen van het vaccin-onderzoek lopen gelijktijdig om tijd te winnen. Meestal beoordelen de autoriteiten die geneesmiddelen moeten toelaten op de markt, een dossier over een vaccin in één keer op het einde als alle fases zijn doorlopen. In dit geval zijn de autoriteiten met de beoordeling begonnen voordat alle onderzoeken klaar zijn. Dat betekent veel tijdwinst.
De overtuiging is dat deze snelheid niet ten koste gaat van de kwaliteit van de beoordeling van het vaccin. Er zijn geen stappen overgeslagen en er zijn geen procedures door de vingers gezien.
Die reactie heeft niets te maken met het werkzame bestanddeel van het vaccin, maar met een van de hulpstoffen die erbij gestopt worden. Zo’n reactie is meestal snel duidelijk. Daarom moeten de gevaccineerden na de injectie een kwartier wachten voor ze naar huis mogen. Als zo'n reactie optreedt, krijg je jeuk of bultjes. Meestal is dat zo weer voorbij. Ernstige allergische reacties zijn, voor zover bekend, bij kindervaccinaties in Nederland zeer zeldzaam.
Hoe lang die bescherming standhoudt, weten we niet, en er is geen manier om dit te voorspellen. Het is gewoon een kwestie van afwachten.
Na het inenten van de bevolking blijven de gezondheidsautoriteiten besmettingen met corona volgen. Elk nieuw geval wordt gemeld (corona is een meldingsplichtige ziekte). Als landelijk het aantal coronagevallen weer toeneemt, weten we dat het effect van de vaccinatie uitdooft en dat het wellicht tijd is om opnieuw te vaccineren.
Langer wachten tussen 2 prikken brengt wel een risico met zich mee. In de periode tussen de vaccinaties is de bescherming niet optimaal, waardoor virussen eraan kunnen 'ontsnappen'. Er kan dan een variant ontstaan die niet meer reageert op het vaccin. Hoe groot de kans daarop is, weten we niet. Dat de kans toeneemt als je langer wacht, is zeker.
Landen moeten daarom een afweging maken: kiezen ze voor snelle bescherming om de pandemie te doven en nemen ze daarbij het risico dat er een resistente variant ontstaat van het virus.
60 tot 90 procent van de mensen is na vaccinatie beschermd tegen corona. Dus niet iedereen is beschermd. De kans dat je na twee prikken corona krijgt is erg klein, maar niet nul. Daarom gelden voor gevaccineerde mensen voorlopig dezelfde algemene coronaregels als voor mensen die niet gevaccineerd zijn.
Alle resultaten komen in wetenschappelijke tijdschriften en zijn dan door iedereen te controleren. Het is niet aannemelijk dat de fabrikanten hebben gefraudeerd. De hele wereld kijkt ze op de vingers. Voordat de vaccins echt op de markt komen, worden ze bovendien door streng gecontroleerd door organisaties als het Europees Geneesmiddelen Agentschap (EMA).
Die kans lijkt erg klein. Onderzoek begin april wijst uit dat vaccinatie niet alleen voorkomt dat je ziek wordt, maar dat je ook niet meer besmettelijk bent. Dat werd gedacht, maar het was nog niet in goed onderzoek aangetoond. De nieuwe studie is gedaan met de vaccins van Pfizer en Moderna, maar het lijkt dat het ook geldt voor de andere vaccins.
Uit de studie uit Amerika blijkt dat de kans dat een gevaccineerde twee weken na de eerste prik iemand anders besmet met 80 procent is gedaald. Na de twee prik is dat 90 procent.
Dit betekent niet dat iemand die is gevaccineerd meteen alle andere maatregelen kan vergeten. Dat is nog onduidelijk. Handen wassen en afstand houden blijven voorlopig nog voor iedereen belangrijk.
De Gezondheidsraad adviseert om mensen die corona hebben gehad ook te vaccineren. Het is namelijk onduidelijk hoe lang je immuun bent als je covid hebt gehad. Dat zal eerder maanden zijn dan jaren.
De schatting is rond de 70 procent van de bevolking, maar hoe meer hoe beter. Dan zijn zo veel mensen ingeënt dat het virus als het ware uitdooft. Het vindt onvoldoende mensen om zich te blijven verspreiden. Dat wil overigens niet zeggen dat er nooit meer een uitbraak zal zijn. Je ziet dat bijvoorbeeld soms bij mazelen als het virus plots opduikt in een gemeenschap waar niet is gevaccineerd. Met snel bron- en contactonderzoek wordt dan geprobeerd de uitbraak in de kiem te smoren.
Je kunt niet zelf kiezen voor een bepaald vaccin. Het kabinet kijkt op basis van (internationale) adviezen of én welke vaccins voor een bepaalde doelgroep geschikt zijn. Zo zijn het BioNTech/Pfizer-vaccin en het Moderna-vaccin bestemd voor de meest kwetsbare mensen. Lees er meer over op de website van de rijksoverheid.