Hartproblemen worden nog te vaak gezien als een mannending. Toch overlijden dagelijks 53 vrouwen aan een hartaandoening, tegenover 50 mannen, vertelt interventie-cardioloog Yolande Appelman. “Er zijn nieuwe soorten hartinfarcten ontdekt, en ook nieuwe oorzaken van pijn op de borst bij relatief jonge vrouwen die ogenschijnlijk niets mankeren.”

Vrouwen overlijden zeven keer vaker aan een hartinfarct dan aan borstkanker. Toch staat bij artsen vooral de man op het netvlies als het gaat om cardiovasculaire ziekten. Dat leren studenten geneeskunde nog steeds in hun opleiding, vertelt Appelman. “Mannen boven de 55 lijden vooral aan verkalking van de hartslagaders. Die slibben dicht door slechte eetgewoonten, te weinig beweging, roken, hoge bloeddruk of diabetes. Bij vrouwen overheerst een heel ander soort hartziekten, die de arts gemakkelijk mist. Verstopping van de slagaders komt bij hen veel minder voor dan bij mannen. Bij een hartkatheterisatie zien wij keurig schone aders bij vrouwen die zich melden met vermoeidheid, pijn in de schouderbladen of kaakpijn. Bij zeven van de tien vrouwen die dergelijke klachten melden, zijn de grote aders niet ernstig vernauwd. Bij mannen met klachten is het precies andersom. Slechts één op de drie heeft schone slagaders.”

Precies andersom

“In de cardiologie zien wij tal van ziektebeelden die vooral bij vrouwen voorkomen, zoals vaatspasmen, die de arts niet altijd herkent.” Dat komt volgens Appelman vooral doordat de cardioloog tijdens het onderzoek alleen de grote kransslagaderen kan bekijken. “Met behulp van een contrastvloeistof zie je daar meteen waar de vernauwingen zitten die ontstaan door verkalking en vervetting. Maar wij kunnen niet het microscopisch kleine netwerk zien waar het bloed vervolgens terecht komt. Zelfs met een CT-scan blijven deze microbloedvaatjes onzichtbaar.”

Indirect kan een hartspecialist wel waarnemen of er iets mis is met deze vaatjes. Zo zijn er scantechnieken als PET of MRI die tonen of er zuurstoftekort heerst in die microvaten. Dat is een teken dat de vaatjes niet goed functioneren.

Broken-heart-syndrome

Er zijn tal van aandoeningen in het vrouwelijke vaatstelsel die artsen niet herkennen, vertelt Appelman. “Bij wat jongere vrouwen is dat bijvoorbeeld een dissectie, een scheurtje in de binnenwand van een hartader. Vooral rondom de menopauze vertonen zij deze zwakte in de vaatwand. Bij mannen komt dat amper voor. Probleem is dat je bij deze patiënten liever niet dottert of een stent plaatst, want dat kan de scheur verergeren. Dikwijls is er maar één oplossing: afwachten tot het scheurtje heelt.”

Een andere hartaandoening die bij vrouwen voorkomt, vooral op latere leeftijd, is het ‘broken-heart-syndrome’. Oorzaak is een heftige emotie, bijvoorbeeld als een partner overlijdt. “Vooral bij 70-plus vrouwen komt dit voor. Het lijkt op een hartinfarct, maar hun slagaders zijn niet dichtgeslibd. Wel is het micro-vaatbed daaromheen verstijfd geraakt, waardoor het hart te weinig zuurstof krijgt. De cardioloog kan ook hier weinig doen, behalve wat ondersteuning van het hart bieden op de intensive care.”

Yolande Appelman. Foto: Mark horn

Er is nog een hartkwaal die niet altijd wordt opgepikt door de artsen. Bij vrouwen boven de 65 kan na de overgang een afwijking ontstaan, waarbij de hartspier wat stijf is. Hierdoor vult de hartkamer zich onvoldoende met bloed. Appelman: “Dit heet diastolisch hartfalen. Zelfs een kleine afwijking in de spierspanning heeft al grote gevolgen voor de doorstroming. Vrouwen die hier mee kampen, voelen zich onverklaarbaar moe en benauwd. Wij weten nog niet precies hoe dat werkt. Behandelen is moeilijk.”

Meer stress

Waarom worden deze hartziekten bij vrouwen te weinig ontdekt? Appelman: “Er is de laatste jaren pas aandacht voor. Wetenschappelijk onderzoek naar hart- en vaatziekten werd vroeger vooral door mannen en bij mannen gedaan. Met scantechnieken als MRI en CT zie je de meeste van deze aandoeningen niet bij vrouwen. Door nieuwe technieken ontdekken we steeds meer.”

“Verder uiten vrouwen hartklachten anders. Net als mannen voelen zij druk op de borst, maar ook tussen de schouderbladen, alsof de beha te strak zit. Of zij hebben pijn in de kaken. Als een arts dit niet herkent als hartprobleem, gaat zo’n vrouw naar huis met de mededeling: ‘Het is allemaal goed, mevrouw.’ Of zij wordt naar een psycholoog gestuurd. Soms krijgt ze een paar maanden later alsnog een hartinfarct.”

“Daarnaast vermoeden we dat deze aandoeningen toenemen omdat vrouwen meer stress ervaren dan vroeger. Ze zijn als mannen gaan leven, ze werken buitenshuis, eten slecht en bewegen weinig. Intussen runnen zij ook het gezin.”

“Die stress zien wij als medeoorzaak van afwijkingen in de microvaatjes. Dit werd lange tijd over het hoofd gezien. Vrouwen reageren anders op stress dan mannen. Een man duwt dit veelal met succes van zich af, vrouwen tobben langer. Ze reageren bovendien anders op medicatie. Dat was niet altijd bekend. Bij veel dierproeven met medicijnen gebruiken onderzoekers vooral mannetjesdieren.”

Expertisecentrum ANOCA

Er is nog een oorzaak waardoor hartaandoeningen bij vrouwen te veel onder de radar blijven, heeft Appelman in haar eigen spreekkamer geconstateerd. “Vrouwen zijn wat breedsprakiger. Zij verhullen onbedoeld de kern van hun aandoening door meerdere klachten op te sommen. Als cardioloog moet ik dan de patiënt dwingen helder te zijn. Ik moet uitvinden of achter een onduidelijke vermoeidheid een hartziekte schuilgaat.”

Yolande Appelman hoopt dat nog dit jaar het onderzoeks- en expertisecentrum ANOCA van start kan gaan in Amsterdam UMC. ANOCA staat voor: Angina Non-obstructive Coronary Artery disease (pijn op de borst zonder een geblokkeerd bloedvat). “Daar krijgen patiënten met onbegrepen klachten een second opinion, maar alleen als de arts vermoedt dat er een hartprobleem is. Wij meten indien nodig in de kransslagaders. In het centrum combineren we diagnostiek en behandeling met het uitvoeren van onderzoek. Alleen zo kunnen wij dit probleem beter begrijpen en de patiënten helpen.”

Tekst: Marc Laan
Foto bovenaan: Shutterstock

Lees ook het stuk In de overgang? Controleren op aderverkalking.

Deze verhalen verschenen in ons kwartaalblad Janus 1, 2021. Dit nummer gaat voor een deel over man-vrouwverschillen in de geneeskunde.