10 mrt 2021 | Verhaal

Als vrouwen in de overgang raken, heeft dat dan invloed op hun werk? Die vraag staat centraal tijdens het congres ‘Midlife en Menopauze’ en het werkgeversevent ‘Overgang en werk’, beide op 24 maart. Sprekers Marjolein Verburgh en Marije Geukes over het vrij maagdelijke onderzoeksveld dat ze hebben betreden.

De huidige generatie vrouwen van middelbare leeftijd heeft een opmerkelijke primeur: velen komen in de overgang terwijl ze buitenshuis werken. Er is echter weinig bekend over het professioneel functioneren van vrouwen tijdens de overgang.
“Nooit eerder hadden vrouwen van 45-plus zo’n groot aandeel op de arbeidsmarkt. Daarom is er tot nu toe geen onderzoek gedaan naar de relatie tussen overgangsklachten en arbeid”, zegt medisch antropoloog Marjolein Verburgh. Hoewel veel vrouwen deze periode zonder zware problemen doorkomen, zijn bij een aantal van hen de overgangsklachten zo ernstig dat hun vermogen tot werken eronder lijdt.

Wetenschappelijk congres

Tijd dus voor een bijeenkomst waarop alles wat we tot nu toe weten over de menopauze op een rij wordt gezet. Op 24 maart vindt ’s ochtends het wetenschappelijk congres ‘Midlife en Menopauze’ plaats, georganiseerd door de Nederlandse Vereniging Gender en Gezondheid, in samenwerking met Amsterdam UMC. ’s Middags is het de beurt aan het werkgeversevent ‘Overgang en Werk’; daarvoor tekenen de afdeling Public and Occupational Health van Amsterdam UMC en onderzoeksfinancier ZonMw.
Verburgh is spreker tijdens beide bijeenkomsten. Zij bekeek samen met collega’s de schaarse onderzoeken die zijn gedaan naar overgangsklachten die de werkkracht van vrouwen aantasten. Het gaat om zowel fysieke als psychische problemen. Onregelmatige bloedingen. Hartkloppingen. Opvliegers. Nachtelijk zweten. Slaapstoornissen, met vermoeidheid als gevolg. Concentratie- en geheugenproblemen. Vaker ziek zijn. Depressieve gevoelens.

Fysiek zwaar beroep

Daarnaast keken Verburgh en haar collega’s naar een interventie die Amsterdam UMC aanbiedt aan vrouwen tussen de 45 en 65 jaar in het laagstbetaalde segment van het ziekenhuis. “Ze krijgen onder andere gesprekken met een overgangsconsulent. Voorts komen leefstijl en de balans tussen werk en privé aan bod: wat speelt daar? Hoe kan dat beter? En ze krijgen fysieke training, waarbij ze zelf mogen kiezen tussen bijvoorbeeld wandelen en wat meer krachttraining.” Hoewel de overgangsklachten verminderen, is een gunstig effect ervan op het werkvermogen van vrouwen vooralsnog niet aangetoond.

Verburgh’s belangrijkste onderzoeksgebied is echter de werkvloer zelf. Haar focus ligt op vrouwen in laagbetaalde beroepen, veelal met een niet-westerse achtergrond. Bij Amsterdam UMC gaat de medisch antropoloog onderzoeken waarmee vrouwelijke medewerkers met een fysiek zwaar beroep te maken krijgen wanneer ze in de overgang raken. Ze zal als onderzoeker meelopen met voedingsassistentes. Die rijden met grote zware karren met de maaltijden erin langs de patiëntenkamers. Zij maken hun taken wel af, maar doen daar over het algemeen langer over. Verburgh: “Waar lopen zij tegenaan? Wat zeggen ze zelf dat ze nodig hebben? Hoe kunnen ze de uitdagingen overwinnen? Wij zeggen tegen de werkgever: doe iets om te zorgen dat deze vrouwen zich beter en dus ook prettiger voelen tijdens hun werk.”

Lager werkvermogen

Een andere spreker tijdens het congres is Marije Geukes. Zij is gynaecoloog in Almelo en werkt tegelijkertijd voor Amsterdam UMC aan haar proefschrift over werk en overgang. Daarmee is ze op Nederlandse bodem een pionier, het onderzoeksgebied staat hier te lande nog in de kinderschoenen.
Samen met collega-onderzoekers publiceerde Geukes inmiddels vier studies over werk en overgang. De eerste dateert van 2012. “We zien dat vrouwen als gevolg van de overgang een lager werkvermogen hebben: ze kunnen in dezelfde tijd minder werk verrichten. Er is een domino-effect van overgangssymptomen: de ene klacht brengt de andere met zich mee. Die klachten leiden tot stress op het werk. Wanneer deze vrouwen in een belangrijke meeting zitten en ze krijgen opeens een opvlieger, vinden ze dat gênant en dat levert stress op.” Geukes wijst daarnaast op een Brits onderzoek uit 2013 waaruit blijkt dat 51 procent van de vrouwen in de overgang concentratieproblemen heeft en dat ervaart als de belangrijkste belemmering tijdens hun werk.
“Het effect van alle klachten is een verlaagd werkvermogen, waardoor ze mogelijk eerder uitvallen. Wij hebben berekend dat 34 procent van de terugloop van het werkvermogen bij deze groep in het verlengde ligt van overgangsklachten; al kun je het causale verband niet hard maken. Dat betekent niet dat deze klachten altijd leiden tot verzuim, deze vrouwen haken niet automatisch af.”

Overgangspolikliniek

Een aantal vrouwen met zeer serieuze klachten klopt aan bij de zogeheten overgangspolikliniek. Bij tweederde van deze vrouwen is het werkvermogen echt laag, stelt Geukes. Dat betekent een risico op langdurig verzuim in de twee jaar die volgen. De overgangspoli biedt ze een behandeling aan: een aantal krijgt hormoontherapie aangereikt, ieder krijgt leefstijladviezen op het gebied van bijvoorbeeld slapen, eten, sportief bewegen. Na drie tot negen maanden zeggen deze vrouwen dat ze zich beter voelen en dat hun werkvermogen ook is verbeterd.
Geukes benadrukt dat niet controleerbaar is of verbeteringen daadwerkelijk zijn te danken aan interventie. “Vrouwen met zeer ernstige klachten gaan uiteraard sneller vooruit. Ik zou willen aantonen wat interventie doet bij vrouwen met minder dramatische klachten. Daarover weten we te weinig omdat de onderzoeken nog niet lang genoeg lopen. Dan moet je de vrouwen echt vier jaar volgen.”

Betrek leidinggevende erbij

Om vrouwen te helpen, is een aanpak op twee fronten nodig, stelt Geukes. Ze moeten advies krijgen op het gebied van leefstijl. En de arbeidsomstandigheden moeten zo nodig verbeterd worden: betrek de leidinggevende erbij, ook wanneer dat een (jongere) man is. Op die manier komt de verantwoordelijkheid voor het verbeteren van het werkvermogen zowel bij werknemers als bij werkgevers te liggen. Te denken valt aan makkelijker toegang tot sanitair, flexibeler werkplekken en werktijden; en aan de mogelijkheid temperatuur en ventilatie op de werkplek aan te passen. Geukes: “Het grootste deel van de kosten die overgangsklachten met zich meebrengen zit niet in verzuim, maar in productieverlies. Alle reden voor leidinggevenden om zich extra in te spannen voor betere werkomstandigheden.”

Je kunt je nog opgeven voor het congres of het werkgeversevent. Beide bijeenkomsten zijn digitaal.

Tekst: Mieke Zijlmans

Verder lezen: Studies naar effect overgang op werkvermogen

Deze verhalen verschenen in ons kwartaalblad Janus 1, 2021. Dit nummer gaat voor een deel over man-vrouwverschillen in de geneeskunde.