Statische kunst die spontane bewegingen uitlokt? Je denkt al gauw aan een fronsend gezicht of een mond die openvalt van verbazing. Kunstenaar Nieke Koek wil verder gaan. Bijgestaan door Amsterdam UMC-hoogleraar Frans Nollet experimenteert ze met kunstwerken als revalidatie-instrument.
‘Yellow’, heet het nieuwe kunstobject in de hal van de Revalidatie op locatie AMC. We zien vijf uiterst realistisch ogende, zij het knalgele hoofden. Nagenoeg identieke afgietsels bij nadere beschouwing, die alleen verschillen in de stand van de mond. Nieke Koek (foto) vervaardigde ‘Yellow’ in 2012 en deed een grappige ontdekking: haar hoofden bleken aan te zetten tot spiegelbewegingen. Kijkers gingen de stand van de monden imiteren, om er tot hun verrassing achter te komen dat hier in vijf opeenvolgende momentopnamen een woord wordt ‘uitgesproken’.
Nieuwe manieren
Het zette de kunstenaar aan het denken. Als ze dat gegeven eens verder uitwerkte? Aan het Sandberg Instituut volgde ze kort nadien de master ‘Cure’, waarin kunst en geneeskunde elkaar raken. “Uitgangspunt van Cure was dat kunstenaars mensen mogelijk kunnen leren hun lichaam en lichaamsbeleving op nieuwe manieren te begrijpen”, zegt Koek. Precies de kant die ze op wilde. Vorig jaar klopte ze aan bij Frans Nollet, naast hoogleraar Revalidatiegeneeskunde in Amsterdam UMC ook voorman van het onderzoeksinstituut Amsterdam Movement Sciences. Kon ze met ‘Yellow’ of soortgelijk werk niet bijdragen aan de revalidatie van mensen met spraak- en bewegingsstoornissen?
Andere herseninteracties
“Ik was meteen geïnteresseerd”, zegt Nollet in zijn werkkamer. “Kijk, de kern van revalidatie is dat we mensen opnieuw bewegingsvaardigheden aanleren, na een beroerte bijvoorbeeld. Maar de benadering van een fysiotherapeut of logopedist is vooral cognitief. Patiënten krijgen instructies voor bewegingen, die ze eindeloos moeten herhalen. Vaak is dat een weg vol frustraties. Nieke’s ingang verschilt daar wezenlijk van. De spontane beweging die haar werk kennelijk uitlokt, berust misschien wel op heel andere interacties in het brein. Interacties die in elk geval als prettiger worden ervaren.“
Misschien is het langs die weg wel veel gemakkelijker om bepaalde vaardigheden terug te krijgen, oppert Nollet. “Dat zijn dingen die ik heel graag verder wil onderzoeken. Wat gebeurt er precies in de hersenen? Kunnen wij daar in de revalidatie ook op aangrijpen?”
Onderzoekje
In overleg met Kunstzaken AMC, dat zijn warme steun toezegde, kreeg ‘Yellow’ een tijdelijke plek op zijn afdeling. Aan die plaatsing werd een verkennend onderzoekje verbonden. Twee dagdelen per week is Nieke Koek de komende maanden zelf ter plekke, zowel om passanten te observeren als om ze te vragen naar hun beleving van het werk. Wat roept het op, bij patiënten én professionele zorgverleners? Welke mogelijkheden zien ze erin? Hoe kijken ze aan tegen de verbinding van kunst en revalideren?
Tweede kunstwerk
Gewapend met de daaruit voortvloeiende kennis, die geregeld met de afdelingsstaf wordt gedeeld, begint Koek in oktober met de vervaardiging van een tweede ‘interactief’ kunstwerk voor de afdeling. “Daarmee hopen we nog een stap dichter bij een bruikbaar revalidatie-instrument te komen”, zegt Nollet. Voorlopig gaat zijn interesse vooral uit naar publieksreacties die Koek de komende tijd optekent. “Misschien roepen die gele hoofden in een medische setting wel een heel andere respons op. We gaan het zien.”
Recent heeft de AMC Kunststichting het werk 'Yellow' voor de AMC-kunstcollectie verworven.