Voor het publiek dat mocht stemmen bij de Amsterdam Science & Innovation Award was zij de grote winnaar. Neurochirurg Hedy Folkersma bedacht een slimme scanner die een vroege diagnose van een waterhoofdje bij pasgeborenen sterk kan verbeteren. Daarmee kun je ernstige hersenschade voorkomen.
De scanner is nog slechts een prototype. Maar als het aan Folkersma ligt, en als er voldoende geld binnenkomt om in een spin-off bedrijf het apparaat verder te ontwikkelen, wordt dit de nieuwe standaard voor het vaststellen van een waterhoofdje, in artsentaal hydrocephalus genoemd. “Het is technisch haalbaar, het is een toegankelijk apparaatje. Deze scanner zou op elk consultatiebureau moeten liggen; niet alleen hier, maar ook in Afrika. Met een ton kunnen we al heel veel.”
Hersenvocht
In Nederland is de zorg rond pasgeborenen goed geregeld. Baby’s gaan regelmatig op controle bij het consultatiebureau, waar onder andere de schedelomtrek wordt gemeten. Dat is de methode die tot nu toe wordt gebruikt om een waterhoofd of hydrocephalus vast te stellen. Bij één op de duizend pasgeborenen wordt op deze manier de afwijking ontdekt. Toch ziet Folkersma elk jaar wel een paar patiëntjes binnenkomen die laat, eigenlijk te laat, zijn gediagnosticeerd. Voor alle universitair medische centra samen schat ze dat dit jaarlijks bij 20 à 30 zuigelingen gebeurt.
Een waterhoofdje ontstaat doordat het hersenvocht, dat continu wordt aangemaakt, op de een of de andere manier niet goed wordt afgevoerd. De oorzaken verschillen: een bloedinkje in de hersenen, hersenvliesontsteking, een aangeboren verstopping van het afvoerkanaaltje of een hersentumor. Omdat het vocht zich blijft ophopen, neemt de druk op de hersenen toe. De te hoge druk kan leiden tot ernstige en permanente hersenschade, zoals oogproblemen, neurologische uitval en psychomotorische achterstand (bewegingen die de psychische gesteldheid uitdrukken, zoals gelaatsuitdrukking, gebaren, manier van praten).
Centimeterbandje
Als je er op tijd bij bent, is een waterhoofd goed te behandelen. De aanpak is afhankelijk van de oorzaak. Je kunt een drain aanleggen of een gaatje maken en zo een omleiding creëren voor de afvoer van hersenvocht. Daarom is het belangrijk dat de afwijking in een vroeg stadium wordt ontdekt.
De screeningsmethode die consultatiebureaus gebruiken om hydrocephalus op te sporen, is gebaseerd op cohortstudies uit de jaren zeventig. Toen zijn talloze metingen van de schedelomtrek gedaan om referenties te kunnen vaststellen voor schedelgroeicurves. Die methodiek heeft nadelen, legt Folkersma uit. “Hoe kan het dat we nog steeds met een centimeterbandje meten? Er is een grote kans op meetfouten waardoor de diagnose te laat wordt gesteld. Een ander probleem is dat je een tijdspanne nodig hebt om het verschil tussen de ene en de volgende meting vast te stellen. Bovendien houdt deze methode geen rekening met verschillen in onze huidige multiculturele maatschappij. Om een voorbeeld te geven: Chinese kinderen hebben een andere hoofdvorm dan Nederlandse kinderen.”
Dat moet beter kunnen, vond Folkersma. En zo werd het idee geboren voor haar HEAD-project (Hydrocephalus Early Advanced Diagnostics). “Het idee zat al langer in mijn hoofd: een scanner die de frontal bossing meet. Frontal bossing is een van de eerste symptomen van hydrocephalus waarbij het voorhoofdje naar voren komt, net als een ballon die wordt opgeblazen. De afwijking ontwikkelt zich bij iedereen hetzelfde.” De neurochirurg liet een apparaatje ontwikkelen dat met behulp van een gezichtsscan aan de hand van vijf punten een digitale 3D-reconstructie maakt van het voorhoofdje. Zo kunnen subtiele veranderingen in de contouren ervan al vroeg ontdekt worden. “Door de hoofdjes van normale kinderen te scannen, genereren we data en bouwen we de referentiewaarden op. We werken met een lerend algoritme, waardoor de referentie steeds sterker wordt, een zichzelf verbeterend apparaat dus.”
De vijfduizend euro van de Amsterdam Science & Innovation Award zijn een volgend stapje op weg naar verwezenlijking van het doel dat Folkersma voor ogen heeft. “Ik wil kinderen met een waterhoofdje adequaat kunnen behandelen. Het liefst zou ik de methode over de hele wereld uitrollen.”
Door Jasper Enklaar