Lysosomale stapelingsziekten vormen een groep van erfelijke stofwisselingsziekten met als gemeenschappelijk kenmerk het opstapelen van meestal vet- of suikerachtige stoffen in het lichaam.
. Lysosomale stapelingsziekten komen relatief vaak voor. De oorzaak is vrijwel altijd het ontbreken van een eiwit dat nodig is voor de verdere afbraak van de betreffende stof. De benaming ‘lysosomale stapelingsziekten’ hebben de aandoeningen te danken aan het feit dat de afbraak plaatsvindt in de lysosomen, bepaalde onderdelen van de cel.
Lysosomale stapelingsziekten kunnen leiden tot zeer uiteenlopende verschijnselen, van longaandoeningen tot spierzwakte en van nieraandoeningen tot een gebrekkige groei. Een achterblijvende geestelijke ontwikkeling komt bij kinderen vaak voor. Soms worden deze ziekten pas vastgesteld op de volwassen leeftijd. De meest voorkomende ziektebeelden op de volwassen leeftijd zijn de ziekte van Gaucher, Fabry, Pompe en de mucopolysaccharidosen.
Voor een aantal van deze ziekten is sinds een aantal jaren behandeling mogelijk in de vorm van het toedienen van het ontbrekende eiwit via een infuus of het toedienen van medicijnen die de aanvoer remmen van de stof die niet kan worden omgezet. Vanwege de hoge kosten van deze zogeheten weesgeneesmiddelen worden patiënten slechts in enkele daartoe aangewezen centra in Nederland behandeld.
Vanwege jarenlange expertise is het AMC aangewezen door de overheid voor behandeling van de ziekte van Gaucher, Fabry en mucopolysaccharidose type I (Hurler/Scheie). Daarnaast fungeert het AMC als top referent centrum voor de ziekte van Niemann Pick en meer recent MPS type III (Sanfilippo) en type IV (Morquio). De ziekte van Sanfilippo valt primair onder de kindergeneeskunde.
Het samenwerkingsverband binnen het AMC heeft geresulteerd in de oprichting van het Amsterdam Lysosome Center, “Sphinx” in februari 2008 (website). Dit centrum richt zich op de behandeling van patiënten met lysosomale stapelingsziekten en op het doen van translationeel onderzoek (onderzoek dat nieuwe wetenschappelijke kennis vertaalt naar een bruikbare toepassing bij patiënten).
Ziekte van Gaucher
Het geschat aantal patiënten in Nederland is ongeveer 100 -150, meer volwassenen dan kinderen.
Lysosomale stapelingsziekte veroorzaakt door deficiëntie van het eiwit glucocerebrosidase.
Ziekteverschijnselen: vergroting van milt en lever (hepatosplenomegalie), te laag aantal bloedcellen (pancytopenie), botafwijkingen met soms invaliditeit; bij zeldzame ernstige vormen: ernstige geestelijke handicap (mentale retardatie).
Levensverwachting normaal.
Behandeling met enzym vervangingstherapie (Cerezyme, imiglucerase of Vpriv, velaglucerase) of substraatremming (Zavesca, miglustat).
Betrokken medische specialismen:
inwendige geneeskunde, kindergeneeskunde, radiologie, orthopedie, gespecialiseerde verpleegkundige, specifieke biochemische bepalingen, klinische genetica.
Betrokken onderzoeksafdelingen:
medische biochemie, radiologie/fysica.
Ziekte van Fabry
Het aantal patiënten in Nederland is ongeveer 200-300, meer volwassenen dan kinderen.
Lysosomale stapelingsziekte wordt veroorzaakt door het ontbreken van het eiwit alfa-galactosidase A. Ziekteverschijnselen zijn o.a.: tintelen en gevoelloosheid handen en voeten (acroparesthesieen), verergerende nierfunctiestoornissen, aantasting van het hart (cardiomyopathie) en herseninfarcten; Levensverwachting: 10-20 jaar minder dan gemiddeld.
Behandeling met enzym vervangingstherapie (Fabrazyme, agalsidase beta; Replagal, agalsidase alfa).
Betrokken medische specialismen:
inwendige geneeskunde, kindergeneeskunde, nefrologie, cardiologie, neurologie, gespecialiseerde verpleegkundige, klinische genetica
Betrokken onderzoeksafdelingen:
medische biochemie, neurofysiologie
Ziekte van Niemann Pick A,B en C
Het geschat aantal patiënten in Nederland is: 15-20
Lysosomale stapelingsziekte, veroorzaakt door het ontbreken van het eiwit sfingomyelinase (type A en B) of als gevolg van een verstoord transport van cholesterol in de cellen (type C).
Ziekteverschijnselen type A en B: vergelijkbaar met Gaucher, maar met ernstige longafwijkingen. Bij type C: ernstige geestelijke handicap (mentale retardatie), vergroting van de milt en lever (hepatosplenomegalie), moeite met naar boven en beneden kijken (verticale blikparese).
Behandeling voor type A/B is in ontwikkeling (enzym vervangingstherapie). Momenteel wordt er een Natural History Study in het AMC uitgevoerd.
Behandeling van type C met substraatremming (Zavesca, miglustat).
Betrokken medische specialismen:
inwendige geneeskunde, kindergeneeskunde, radiologie
Betrokken onderzoeksafdelingen:
medische biochemie, neurofysiologie.
Mucopolysaccharidose type I
Geschat aantal patiënten in Nederland ongeveer 50, meer kinderen dan volwassenen.
Lysosomale stapelingsziekte veroorzaakt door het ontbreken van het eiwit alfa-l-iduronidase. Ziekteverschijnselen: groeivertraging (retardatie), minder goed werkende longen, aantasting van het hart (cardiomyopathie), stijve gewrichten.
Behandeling met stamcel transplantatie (in UMCU) of enzym vervangingstherapie. AMC fungeert samen met ErasmusMC als expert centrum voor de toepassing van enzymvervangings therapie.
Betrokken medische specialismen:
inwendige geneeskunde, kindergeneeskunde, orthopedie, neurologie, plastische chirurgie, oogheelkunde
Betrokken onderzoeksafdelingen:
medische biochemie en laboratorium genetische metabole ziekten
Mucopolysaccharidose type IV (Morquio)
Het geschat aantal patiënten in Nederland ongeveer 50, evenveel kinderen als volwassenen
Lysosomale stapelingsziekte veroorzaakt door het ontbreken van het eiwit alfa galactosidase B (type B) of N-acetyl-glactosamine-6 sulfaat sulfatase (type A).
Ziekteverschijnselen: verstoorde botontwikkeling, skeletafwijkingen en grote kans op samendrukken van het ruggenmerg (myelum compressie), overbeweeglijke gewrichten, kleine gestalte, minder goed werkende longen.
Behandeling ondersteunend, enzym suppletie therapie is in ontwikkeling. AMC fungeert als expert centrum.
Betrokken medische specialismen:
inwendige geneeskunde, kindergeneeskunde, orthopedie, neurologie, klinische genetica, radiologie
Betrokken onderzoeksafdelingen:
medische biochemie en ACTA.