Transitiecentrum voor Affectieve Stoornissen (TAS)

Vanaf het 18e levensjaar vallen jongeren officieel onder de volwassenenzorg. In de volwassenpsychiatrie is er nog weinig aandacht voor de specifieke behoeftes van jongvolwassenen. Dit leidt ertoe dat jongvolwassenen vaak niet de zorg krijgen die zij nodig hebben.

De zorg, het wetenschappelijk onderzoek en het daaruit volgend beleid wordt door deze leeftijdsgrens bepaald, terwijl er voldoende bewijs is dat de meeste psychiatrische stoornissen zich al openbaren ruim voor het 18de levensjaar.

Depressiebehandeling voor jongvolwassenen

In het TAS vindt zowel diagnostiek, behandeling als wetenschappelijk onderzoek plaats naar jongeren en jongvolwassenen met een depressieve stoornis, al dan niet met co-morbide somatische aandoeningen.

Informatie voor verwijzers

De Raad van Bestuur van het AMC heeft de projectleider dr. Anja Lok (psychiater AMC) innovatiegelden toegekend om samen met een expertiseteam dit Transitiecentrum op te zetten.

Aanmelden

Patiënten kunnen aangemeld worden met duidelijke stemmings- en depressieve klachten en verwezen worden door huisartsen en GGZ-specialisten. Ook bieden wij second en expert opinions.

Link naar verwijsformulier

Diagnose

Bij de diagnose depressie is er minimaal een kernsymptoom en in totaal minimaal vijf symptomen die langer dan twee weken aanwezig zijn.

Kernsymptomen depressie:

• Sombere stemming (en/of geprikkeldheid bij jongeren)
• Verlies van interesse en plezier in bijna alle activiteiten

Aanvullende kenmerken depressie

• Verminderde of juist toegenomen eetlust, wat samen gaat met afvallen of aankomen
• Slecht slapen of juist veel slapen
• Boos en rusteloos gedrag
• Verlies van energie en vermoeidheid
• Gedachten aan de dood of zelfmoord
• Concentratieproblemen
• Schuldgevoelens, gevoel van waardeloosheid en schaamte

Bij een depressieve stoornis bij jongeren kan de depressie een voorloper zijn van een bipolaire stoornis. Met name bij een familiaire belasting met een bipolaire stoornis is deze kans aanwezig. Psychomotore retardatie, pathologische schuldgevoelens, stemmingsschommelingen ('s ochtends somberder), psychotische verschijnselen, atypische symptomen zoals toegenomen slaapbehoefte zijn symptomen die vaker voorkomen bij depressies die later overgaan in een bipolair beeld.

Criteria voor aanmelding

De volgende jongeren komen in aanmerking voor TAS:

• Leeftijd tussen de 18 en 25 jaar;
• (verdenking op) actuele depressieve episode en/of depressieve episode in voorgeschiedenis;
• (verdenking op) bipolaire stoornis, hypomane klachten;
• angstklachten met depressie klachten (in de voorgeschiedenis);
• psychotische depressie.

Indien er sprake is van de volgende klachten komt uw patiënt mogelijk niet in aanmerking voor TAS:

• Acute suïcidaliteit/crisissituatie; verwijzer dient eerst te overleggen met psychiater
• Schizofrenie of schizoaffectieve stoornis;
• Actuele manische episode. Een manische episode(s) in het verleden is wél toegestaan;
• Rapid Cycling bipolaire stoornis;
• Primaire middelenafhankelijkheid;
• Primaire persoonlijkheidsstoornis.

Diagnostiek

Intake

De jongeren worden onder meer met apps en wearables voorafgaand aan de intake gemonitord. Via de app wordt gevraagd hoe ze zich voelen, wat ze doen en of ze goed hebben geslapen en via een horloge kan bv de activiteiten worden gemeten. Dit geeft al voorafgaand aan de eerste afspraak een goed beeld van het beloop van de psychische klachten van de jongere. Bij de intake zal uitgebreid psychiatrisch, psychologisch, lichamelijk en laboratoriumonderzoek plaatsvinden. Tijdens het intakegesprek worden de naasten van de jongere, zoals de ouders, betrokken om een compleet beeld te krijgen van de klachten(ontwikkeling) van de jongere.

Behandeladvies

Naar aanleiding van de intake of second opinion wordt een persoonsgericht behandelplan of terugvalpreventieplan voorgesteld. Deze behandelingen vinden plaats binnen het Amsterdam UMC, locatie AMC. Indien een geadviseerde behandeling niet binnen het AMC kan plaatsvinden, wordt er gericht advies gegeven voor eventuele (vervolg) behandeling elders.

Behandeling

Gedragsactivatie en Cognitieve gedragstherapie (CGT)

Depressiviteit bij jongeren wordt in eerste instantie behandeld met gedragsactivatie of cognitieve gedragstherapie. Gedragsactivatie is erop gericht om stap voor stap positief affect weer op gang te brengen door onder begeleiding in actie te komen. Zo is er is aandacht voor een gezonde leefstijl, het in beweging komen en hervatting van de dagstructuur. Om ondersteuning te bieden bij de dagbesteding en om doelgericht te werken wordt er tevens ergotherapie aangeboden voor job coaching en studieondersteuning. Bij cognitieve gedragstherapie worden technieken geleerd om te kunnen omgaan met belemmerende gedachten en overtuigingen. Daarnaast wordt affectregulatie therapie aangeboden. Dit vindt zowel in groeps- als individueel verband plaats.

Leefstijltraining

Een depressie heeft veel invloed op het dagelijks leven. Het doel van de leefstijltraining is het verkrijgen van inzicht over de relatie tussen leefstijl en depressie en waar nodig ondersteunen bij het bevorderen van een gezonde leefstijl. Er worden verschillende leefstijlthema’s behandeld, waaronder: voeding, middelengebruik en social media.

Ergotherapie

Ergotherapie richt zich op het oppakken van werk, studie en waardevolle activiteiten. Het doel is dat jongeren weer mee kunnen draaien in de maatschappij. Hier wordt middels een plan van aanpak op maat aan gewerkt.
De volgende onderdelen komen aan bod:
- Daadwerkelijk oefenen met potentiële plezierige activiteiten (PPA) thuis
- Aandacht voor weekplanning en balans in activiteiten
- Cognitieve vaardigheidstraining: oefenen met aandacht en concentratie
- Thema’s bespreken die betrekking hebben tot werk en studie
- Trajectbegeleiding: individuele gesprekken over het oppakken van werk en studie.

Psychomotorische therapie (PMT)

In een sombere of depressieve periode is het moeilijk om niet vanuit negatieve cognities te handelen. Daarnaast uit een depressie zich vaak ook lichamelijk. Bij PMT krijgen de jongeren inzicht in de relatie tussen lichamelijke spanning, lichaamshouding, lichaamsbeleving, ademhaling en het verband tussen denken, voelen en handelen. Door ervaringsgericht en actief aan de slag te gaan met bewegings- en lichaamsgerichte activiteiten, krijgen de jongeren vanuit een andere invalshoek inzicht in de klachten en hoe zij deze kunnen verminderen. Met behulp van sport en spel ontstaat er ruimte voor het onderzoeken van oud gedrag en het oefenen met nieuw of alternatief gedrag. Het bewust worden van eigen gedachten en gevoelens levert hier een belangrijke bijdrage aan.
PMT binnen het Transitiecentrum bestaat uit de volgende onderdelen:
- Het letterlijk weer in beweging komen met als basis eerdere positieve ervaringen op bewegingsgebied
- Het verkennen, herkennen en eventueel betekenis geven aan spanning en stress
- Het onderzoeken van stress en/of spanning aan de hand van lichaamssignalen door ervaringen uit de activiteiten betekenis te geven
- Het oefenen met het aangeven van grenzen en beheersen van impulsen
- Inzicht krijgen in bestaande, helpende en niet helpende gedragspatronen.

Medicatie

Naast therapie kan antidepressiva voorgeschreven worden. Gezien het feit dat voorzichtigheid is geboden bij het voorschrijven van antidepressiva aan jongeren is het belangrijk dat jongeren altijd onder begeleiding staan van een psychiater bij het gebruik van medicatie.

Therapieresistente depressie

Wanneer meerdere behandelingen niet helpen spreken we van een therapieresistente depressie: een depressie die (nog) niet reageert op een of meerdere behandelingen. Ook kan er sprake zijn van depressie als onderdeel van een (nog onbekende) onderliggende somatische aandoening of een somatische aandoening met een comorbide depressie. Juist met deze ernstige depressieve en comorbide stoornissen heeft het AMC ruime expertise, onder andere door toepassen van neuromodulatie en samenwerking met somatisch specialisten in het AMC.

Neuromodulatie

Het AMC is een landelijk expertisecentrum in neuromodulatie voor psychiatrische aandoeningen. Onder neuromodulatie verstaan we niet medicamenteuze biologische behandelingen, zoals repetitieve transcraniële magnetische stimulatie (rTMS), electroconvulsie therapie (ECT) en diepe hersenstimulatie (DBS).

Voor depressie bij jongvolwassenen bieden wij rTMS en ECT. rTMS is een niet invasieve, effectieve en veilige methode die sinds 2017 vergoed wordt voor de behandeling van depressie. Het werkt door hersengebieden te beïnvloeden die verantwoordelijk zijn voor depressiviteit, door deze gebieden te stimuleren met magnetische pulsen. In Nederland wordt rTMS altijd gecombineerd met een vorm van cognitieve gedragstherapie of behandeling.

ECT wordt gegeven indien er sprake is van therapieresistentie, danwel als er sprake is van ernstige suïcidaliteit of psychotische symptomen. Dit is een invasievere, doch zeer effectieve en veilige methode waarmee het AMC decennia ervaring heeft, en ook gespecialiseerd in is bij jong volwassenen.

Ouderbegeleiding/naastenzorg

Een belangrijk onderdeel is het betrekken van naasten. Niet alleen tijdens het intakegesprek, maar juist ook gedurende de gehele behandeling worden familie en vrienden betrokken. Ook kunnen er korte systeem therapeutische modules in de behandeling aangeboden worden.

Terugvalpreventie

Na de depressie behandeling zal TAS een terugvalpreventie module bieden aan jongeren. Een depressie komt bij 40 tot 60% van de patiënten terug. Uit resultaten van landelijke studies, die professor Bockting (AMC) en haar collega’s in de afgelopen jaren hebben uitgevoerd, blijkt dat mensen die Preventieve Cognitieve Training krijgen, beter beschermd zijn tegen depressie terugval over twee tot tien jaar dan mensen die deze training niet kregen.

Een veelgebruikte andere manier om depressie terugval te voorkomen is het blijven slikken van antidepressiva. Een groot deel van de mensen wil deze medicatie niet jarenlang slikken of overweegt ermee te stoppen, met name ook jongeren. Onderzoek wijst uit dat Preventieve Cognitieve Training een aanvullende bescherming biedt tegen terugval bij mensen die antidepressiva blijven gebruiken na herstel. Zodoende bieden wij binnen het AMC deze vorm van terugvalpreventie aan bij jongeren die wel of geen antidepressiva gebruiken na herstel.

Wetenschappelijk onderzoek

In het TAS worden diverse onderzoeken gedaan:

• Onderzoek naar beïnvloeding van het microbioom (darmbacteriën) en het effect op depressieve klachten (UvA Urban Mental Health).
• Een landelijk onderzoek naar effecten van ECT bij jongeren.
• Onderzoek naar preventieve cognitieve therapie bij jongeren om terugval van depressie te voorkomen.

Team

•Dr. Anja Lok, projectleider TAS, psychiater/psycholoog/psychotraumatherapeut
•Dr. Sanne van der Heijden, psychiater
•Prof. Dr. Claudi Bockting, klinisch psycholoog
•Dr. Dominique Scheepens, psychiater/systeemtherapeut
•Marieke Verkleij, GZ-psycholoog
•Jenieke Hoogland, GZ-psycholoog
•Roos Thijssen, verpleegkundige/basispsycholoog
•Suzanne van der Schaaf, ergotherapeut
• Jort La Brijn, ergotherapeut
•Jasper Overeem, psychomotorisch therapeut
•Zwaantje Kurpershoek, projectcoördinator TAS

Contact

Vragen? Neem gerust contact met ons op via: transitiecentrum@amsterdamumc.nl.